Thu và chi hôm nay phải tính đến mai sau

PGS.TS Đặng Văn Thanh

Người làm tài chính gánh trên vai trọng trách rất quan trọng. Thực hiện nhiệm vụ thu để đáp ứng nhu cầu chi. Thu đã khó nhưng điều hành công tác chi ngân sách cũng không kém phần quan trọng. Việc sử dụng có hiệu quả, đúng mục đích nguồn vốn từ ngân sách, hay các nguồn vốn vay viện trợ... nếu có giám sát hơn nữa của người dân, phải chăng sẽ hạn chế được những rủi ro, thưa ông?

Đúng là như vậy. Tài chính nhà nước, các quỹ tài chính nhà nước là thuộc sở hữu nhà nước, nhà nước của nhân dân và để phục vụ cho toàn dân. Thu của tài chính nhà nước là do người dân đóng góp từ quá trình phân phối và phân phối lại thu nhập quốc dân. Chi tài chính nhà nước để thực hiện các nhiệm vụ chính trị của nhà nước. Thu và chi hôm nay phải tính đến mai sau. Cần phải tăng thu để có nguồn cho ngân quỹ nhà nước, nhưng tăng thu quá mức sẽ là gánh nặng cho người dân và có thể làm triệt tiêu các động lực phát triển. Với chính sách tài khoá thắt chặt, có thể phải giảm bớt chi tiêu, nhưng không phải cắt giảm chi tiêu, cắt giảm đầu tư công mà sung sướng gì, vì sẽ gây bất lợi cho nền kinh tế 5 - 10 năm sau. Nhưng ngược lại, nếu vì yêu cầu chi tiêu, không đủ nguồn mà đi vay không tính toán, sử dụng vốn vay không hiệu quả sẽ để lại gánh nặng nợ trong tương lai cho các thế hệ con cháu. Cho nên việc sử dụng đúng mục đích, có hiệu quả mọi nguồn lực tài chính có ý nghĩa hết sức quan trọng. Trong đó, trước hết phải đảm bảo tính công khai minh bạch là một trong những điều kiện quan trọng để đảm bảo huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực tài chính của đất nước. Đồng thời, minh bạch tài chính nhà nước cũng sẽ góp phần nâng cao trách nhiệm giải trình.

Tuy nhiên, công khai thì dễ nhưng khó nhất là minh bạch. Cần công khai, minh bạch để người dân giám sát từng đồng tiền của dân, của nước. Công khai, minh bạch tài chính nhà nước có nghĩa là công khai trên cả 3 lĩnh vực: NSNN; các quỹ tập trung, quỹ chuyên dùng; tín dụng Nhà nước (vay và cho vay). Như vậy, nếu có sự giám sát hơn nữa của người dân, các nguồn lực tài chính này sẽ được tập trung đúng mức, chi tiêu đúng mục đích và có hiệu quả hơn.

Thực tế đã cho thấy, công khai và minh bạch đã và sẽ đem lại rất nhiều lợi ích, thúc đẩy phát triển kinh tế- xã hội nhanh, năng động và hiệu quả, nhưng sẽ có không ít hệ lụy nếu không đề cao trách nhiệm trong đó có trách nhiệm giải trình. Tuy nhiên, cần chủ động thiết lập cơ chế trách nhiệm giải trình chứ không trông chờ vào sự tự hình thành của cơ chế này.

Có 2 hình thức trách nhiệm giải trình: Trách nhiệm giải trình hướng lên trên và trách nhiệm giải trình hướng xuống dưới. Trách nhiệm giải trình hướng lên trên tập trung vào việc tuân thủ các luật lệ, quy tắc, các mệnh lệnh từ cấp trên. Đây là trách nhiệm giải trình rất cần thiết, hàm chứa tính kỷ luật, tính tổ chức. Tuy nhiên, trong cơ chế kinh tế mới, trách nhiệm giải trình hướng xuống dưới tập trung vào các kết quả mà một cá nhân hay một cơ quan có nhiệm vụ thực hiện. Đó là trách nhiệm giải trình hướng tới phục vụ nhân dân, phục vụ khách hàng.

Thưa ông, vậy để đảm bảo phân cấp, trao quyền có hiệu quả, thực hiện công khai minh bạch về tài chính, vẫn còn cần rất nhiều việc phải làm. Ông có gợi ý chính sách nào cho vấn đề này?

Trên thực tế, việc phân cấp và trao quyền, công khai minh bạch về tài chính sẽ gia tăng khối lượng công việc của ngành tư pháp. Những tranh chấp sẽ nhiều hơn và phức tạp hơn. Khi đó, trách nhiệm giải trình cần được nâng cao nhưng không làm mất đi tính độc lập của hoạt động tư pháp. Do đó, cần thiết phải tăng cường hệ thống kiểm soát và hoạt động giám sát để đảm bảo phân cấp, trao quyền có hiệu quả, đảm bảo công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình được thực hiện.

Tăng cường giám sát sẽ hạn chế, ngăn chặn được tham nhũng nhưng phải là giám sát thực sự, giám sát bằng những công cụ hữu hiệu. Quay trở lại, giám sát thực sự có hiệu quả, hiệu lực chỉ khi nào tính minh bạch được tôn trọng, vai trò phản biện xã hội của các tổ chức nghề nghiệp, của người dân được đề cao, các công cụ chuyên môn nghiệp vụ như kiểm toán, kế toán, kiểm soát nội bộ được sử dụng hiệu quả…

Cùng với đó, phải tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về tài chính, xây dựng các thể chế tài chính để tạo lập một cách đồng bộ và vận hành thông suốt nền tài chính quốc gia và thị trường tài chính, thị trường bất động sản (kể cả quyền sử dụng đất), thị trường vốn, thị trường tiền tệ. Tiếp tục cải cách hành chính, tạo môi trường thuận lợi cho đầu tư và kinh doanh, tập trung tốt và đầy đủ các nguồn thu, đảm bảo chi đúng mục đích, hiệu quả và được kiểm soát chặt chẽ.

Tựu trung lại, có 2 nhân tố và cũng là 2 cấu thành quan trọng để cải cách thể chế thành công, tăng cường sự minh bạch về tài chính, đó là hệ thống pháp luật hoàn chỉnh và đội ngũ cán bộ, bộ máy quản lý nhà nước thực sự vì dân.

Xin cảm ơn ông!

Minh Anh (thực hiện)