Đền Hòa Đình và danh tướng Lê Phụng Hiểu

Đền Hòa Đình.

Theo văn vật của địa phương cho biết: Hòa Đình xưa là một làng cổ có tên chữ là Lồi Đình, tên nôm làng Nhồi, có ngôi đền được khởi dựng từ thời Lý, thờ 3 nhân vật lịch sử, trong đó nổi bật là Lê Phụng Hiểu, danh tướng triều Lý. Trải lịch sử, ngôi đền qua nhiều lần trùng tu tôn tạo, dấu ấn kiến trúc cổ để lại là triều vua Tự Đức. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, ngôi đền bị phá hoại nặng nề, chỉ còn lại một phần kiến trúc. Năm 1999, đền Hòa Đình được dân làng góp công góp của tôn tạo. Năm 2016, đền Hòa Đình được trùng tu với quy mô rất lớn trên nền xưa đất cũ, bằng nguồn kinh phí “xã hội hóa” gần 8,5 tỷ đồng.

Đền Hòa Đình có kiến trúc kiểu chữ “Tam” gồm các tòa: Tiền tế, Thiêu hương, Hậu cung. Toàn bộ ngôi đền được dựng bằng bộ khung gỗ lim, mái lợp ngói, đắp nổi trang trí long, ly, quy, phượng tinh xảo nghệ thuật. Bên trái đền là các công trình phụ trợ như nhà bia, nhà khách, sân, tường, cổng. Tường hoa bao quanh và cổng được xây dựng bằng đá chạm khắc trang trí đẹp. Đền nằm liền kề với ngôi đình làng có quy mô to lớn. Đằng sau là chùa làng tạo thành quần thể di tích cổ kính, thâm nghiêm. Phía trước đền, đình là một hồ nước rộng được kè đá, xung quanh là những hàng cây xanh tốt, cảnh quan thiên nhiên đẹp, thanh bình.

Thần phả, sắc phong của đền, đình Hòa Đình cho biết: đền Hòa Đình thờ 3 nhân vật lịch sử, trong đó nổi bật là danh tướng Lê Phụng Hiểu có công dẹp loạn “Tam Vương” đưa Thái tử Phật Mã lên ngôi Hoàng Đế (tức vua Lý Thái Tông) và có công dẹp giặc Chiêm Thành bảo vệ đất nước. Toàn bộ bản Thần tích, sắc phong, bia đá của đền Hòa Đình được Hàn lâm viện Đông các đại học sĩ Nguyễn Bính phụng soạn vào năm Hồng Phúc nguyên niên (1572). Năm Vĩnh Hựu thứ 7 (1741) được Quản giám bách thần linh chi điện hùng lĩnh thiếu khanh Nguyễn Hiền phụng sao. Đến năm Thánh Thái thứ 13 (1901), dân làng Hòa Đình khắc lên bia đá để lưu truyền muôn đời về sau. Đó là 2 tấm bia có tên “Phả lục tam vị thánh” niên đại “Thành Thái thập tam niên” (1901) và tấm bia có “Sự tích bi ký” niên đại “Tự Đức tam thập tam niên” (1880), đã cho biết rất rõ về lai lịch và công trạng của người được thờ phụng ở đền và đình Hòa Đình.

Đền Hòa Đình còn bảo lưu được những di sản văn hóa (vật thể và phi vật thể) vô cùng quý giá như thần phả, sắc phong, bia đá, truyền thuyết, tín ngưỡng, lễ hội... đã cho biết những thông tin về hành trạng cuộc đời của danh tướng Lê Phụng Hiểu với nhiều sự kiện quan trọng ở vùng đất Hòa Đình (Tiên Du - Kinh Bắc) là nơi ông ông lưu lạc thuở nhỏ, nơi ông lập đồn binh đánh giặc, nơi được hưởng thực ấp... Việc nghiên cứu góp phần làm sáng tỏ về lai lịch và công trạng của một danh nhân thêm khẳng định về bề dầy lịch sử, văn hiến của quê hương Kinh Bắc - Bắc Ninh.