Viện Nghiên cứu Hải quan 30 năm hình thành và phát triển

Hội nghị tổng kết hoạt động của Hội đồng khoa học Tổng cục Hải quan nhiệm kỳ VIII (2021-2023).

Viện NCHQ (ban đầu là Viện Nghiên cứu khoa học Hải quan) chính thức được thành lập theo Nghị định số 16/NĐ-CP ngày 7/3/1994 của Chính phủ. Ngày 24/10/1996, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 782/QĐ-TTg về việc sắp xếp lại các cơ quan nghiên cứu triển khai ứng dụng khoa học và công nghệ, Viện Nghiên cứu khoa học Hải quan là một trong số 41 Viện nghiên cứu cấp Nhà nước theo quy định tại Quyết định này. Đây chính là sự khẳng định của Nhà nước đối với vai trò nghiên cứu khoa học về hải quan, là cơ hội để Hải quan Việt Nam vươn lên phục vụ cho hoạt động kinh tế đối ngoại của đất nước, góp phần tích cực vào công cuộc phát triển và hội nhập của quốc gia.

Trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của Tổng cục Hải quan tại Quyết định số 65/2015/QĐ-TTg ngày 17/12/2015 của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã ban hành Quyết định số 1054/QĐ-BTC ngày 16/5/2016 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Viện NCHQ trực thuộc Tổng cục Hải quan. Theo đó, Viện NCHQ có nhiệm vụ tổ chức công tác nghiên cứu khoa học về hải quan, khoa học về xây dựng và phát triển lực lượng Hải quan, nghiên cứu việc ứng dụng công nghệ quản lý hải quan hiện đại; quản lý công tác nghiên cứu khoa học; tổ chức các hoạt động thông tin khoa học phục vụ công tác nghiên cứu và hoạt động nghiệp vụ hải quan thuộc phạm vi quản lý của Tổng cục Hải quan.

Trong những năm qua, tổ chức bộ máy và hoạt động của Viện NCHQ ngày càng đi vào ổn định và không ngừng phát triển. Công tác nghiên cứu khoa học gắn với hoạt động thực tiễn, nhằm thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm của ngành Hải quan đặt ra trong từng năm, từng giai đoạn. Thông tin khoa học đảm bảo đúng tôn chỉ mục đích, không ngừng nâng cao chất lượng về nội dung, bám sát chủ trương kế hoạch của Bộ và Tổng cục, là diễn đàn để trao đổi công tác nghiệp vụ, nghiên cứu khoa học. Những năm gần đây, công tác nghiên cứu khoa học và công nghệ được gắn liền với công cuộc cải cách, hiện đại hóa của ngành Hải quan. Đặc biệt là trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia theo Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 3/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ về “Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”, công cuộc chuyển đổi số đã và đang diễn ra mạnh mẽ trong mọi ngành, ở mọi lĩnh vực và Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan cũng không ngoại lệ. Cùng với đó, ngành Hải quan cũng đang tập trung triển khai thực hiện Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2030 theo Quyết định số 628/QĐ-TTg ngày 20/5/2022 của Thủ tướng Chính phủ, trong đó xác định rõ đến năm 2025 hoàn thành Hải quan số.

Trước xu thế đó, công tác nghiên cứu khoa học về hải quan đã được chú trọng phát triển, nhiều kết quả mang tính ứng dụng cao đã được áp dụng vào công tác tham mưu chính sách, chỉ đạo điều hành của lãnh đạo Tổng cục Hải quan, góp phần tháo gỡ khó khăn vướng mắc trong quá trình tác nghiệp, bảo đảm quản lý nhà nước về hải quan đạt hiệu lực, hiệu quả hơn.

Nhìn lại 30 năm hình thành và phát triển, tuy có những thăng trầm nhưng đến nay Viện NCHQ đã khẳng định được vị thế, vai trò là đơn vị tổ chức, quản lý công tác nghiên cứu khoa học về hải quan, là cơ quan thường trực của Hội đồng khoa học Tổng cục Hải quan. Giai đoạn từ năm 2011 đến nay, công tác nghiên cứu khoa học của ngành Hải quan không ngừng phát triển cả về số lượng và chất lượng các đề tài. Trong 10 năm từ 2011-2020, cả Ngành đã triển khai nghiên cứu: 35 đề tài cấp Bộ Tài chính, 121 đề tài cấp Tổng cục Hải quan, 31 đề tài cấp Viện. Đặc biệt, từ năm 2021-2024, Tổng cục Hải quan đã phê duyệt và giao nhiệm vụ nghiên cứu khoa học và công nghệ cho 78 đề tài, trong đó:

Nội dung nghiên cứu bao trùm tất cả những lĩnh vực hoạt động của Ngành, tập trung về các vấn đề: xây dựng thể chế; công tác nghiệp vụ hải quan như: kiểm tra, giám sát hải quan; quản lý thuế; kiểm soát hải quan; lĩnh vực thúc đẩy áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong các hoạt động của ngành Hải quan; đánh giá tác động của việc tham gia các điều ước quốc tế có liên quan đến lĩnh vực hải quan; đánh giá tác động của các liên kết khu vực đối với quản lý hải quan; việc thực hiện Cơ chế hải quan một cửa ASEAN, thực hiện các cam kết tạo thuận lợi thương mại; tập trung vào việc hoàn thiện thể chế đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa hải quan, đẩy mạnh cải cách, phát triển và hiện đại hóa hải quan, thực hiện các cam kết quốc tế, nâng cao năng lực quản lý nhà nước về Hải quan, tổ chức bộ máy và nguồn nhân lực hải quan…

Các đề tài sau khi được công nhận đã được ứng dụng ngay vào công tác quản lý hải quan; một số đề tài là cơ sở lý luận và tài liệu tham khảo để xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật của ngành Hải quan. Các đề tài thuộc nhóm chống buôn lậu, gian lận thương mại và xử lý vi phạm; quản lý rủi ro; thuế và cải cách hiện đại hóa cũng đều được chuyển hóa vào các văn bản hướng dẫn chỉ đạo toàn Ngành thực hiện, đảm bảo hiệu lực hiệu quả công tác quản lý hải quan.

Đạt được những kết quả, thành tích như vậy là do Viện NCHQ đã và đang làm tốt chức năng nhiệm vụ của mình từ đó góp phần vào công cuộc cải cách hiện đại hóa của Ngành.

Với sự phấn đấu nỗ lực của nhiều thế hệ cán bộ, viên chức, người lao động, Viện NCHQ đã có sự phát triển về mọi mặt, góp phần vào sự lớn mạnh của ngành Hải quan.