Tương lai chính trường Thổ Nhĩ Kỳ sau vụ đảo chính bất thành

Tương lai Thổ Nhĩ Kỳ tùy thuộc vào cách chính quyền xử lý vụ đảo chính.

Việc nhiều người Thổ Nhĩ Kỳ, trong đó có cả những người thường đả kích gay gắt Chính phủ, phản đối cuộc đảo chính quân sự đã làm dấy lên hy vọng rằng ông Erdogan sẽ chớp lấy khoảnh khắc này để hàn gắn những rạn nứt chính trị và đoàn kết quốc gia. Tuy nhiên, đêm 16-7, sau khi đập tan âm mưu đảo chính, ông Edrogan đã nói trước những người ủng hộ đang tập trung tại một điểm đỗ xe buýt bên ngoài dinh thự của Tổng thống ở Istanbul: "Chúng ta chỉ cúi đầu trước Thượng đế". Thông điệp của ông sử dụng ngôn ngữ Hồi giáo, cho thấy rõ Thổ Nhĩ Kỳ đã thay đổi nhiều như thế nào trong mấy thập niên gần đây. Những sĩ quan quân đội, từng có thời là những người bảo vệ các truyền thống thế tục của quốc gia và đập tan 3 vụ đảo chính trong thế kỷ XX, đã bị quản thúc hoặc tống giam. Trong khi đó, những người Hồi giáo nhảy múa trên đường phố trong suốt ngày cuối tuần.

Hai kịch bản có thể xảy ra: Một là ông Erdogan nhân vụ việc này cải tổ các thể chế ở Ankara sao cho có lợi cho mình, hai là ông sẽ chớp lấy cơ hội này để đoàn kết các thành phần xã hội khác nhau và đầu tư thực sự cho pháp trị. Kịch bản thứ hai ít khả năng xảy ra. Cứ mỗi khi ông Erdogan ta vượt qua được thách thức quyền lực, từ các cuộc biểu tình đường phố cách đây 3 năm đến cuộc điều tra tham nhũng nhằm vào êkíp của ông, ông đều xử lý đối thủ mạnh tay. Trong vụ việc lần này, ngoài quân đội, Chính phủ cũng cách chức hàng nghìn thẩm phán, dù những người này có vẻ không đóng vai trò gì trong vụ đảo chính.

Giới chuyên gia cảnh báo chiến dịch trấn áp sẽ làm suy yếu khả năng của quân đội, làm nhụt nhuệ khí và làm rời rạc sự phối hợp tác chiến. Việc bắt và tống giam các sĩ quan chỉ huy chiến đấu cũng như các sĩ quan phụ trách hậu cần có nguy cơ đẩy quân đội vào tình trạng vô tổ chức. Các kế hoạch đào tạo sẽ bị đảo lộn vì các cuộc diễn tập định kỳ bị hoãn hoặc hủy bỏ. Tâm lý hoài nghi sẽ lan rộng. Việc lên kế hoạch cho các chiến dịch quân sự sẽ trở nên khó khăn hơn do Chính phủ cải tổ các cơ cấu chỉ huy và kiểm soát. Tất cả những thách thức mới này nảy sinh đúng vào lúc quân đội Thổ Nhĩ Kỳ đang phải can dự mạnh mẽ vào cuộc chiến với Đảng Công dân người Kurd (PKK) và đang sa lầy tại Syria và Iraq. Một quân đội bị suy yếu sẽ khiến Ankara không còn nhiều công cụ để xử lý những cuộc chiến này. Sự thiếu gắn kết của quân đội Thổ Nhĩ Kỳ cũng làm phức tạp thêm những nỗ lực tại khu vực này của các quốc gia khác. Cuộc chiến do Mỹ đứng đầu nhằm chống tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng phụ thuộc nhiều vào Thổ Nhĩ Kỳ vì ở đây có căn cứ cho các chiến dịch không quân của Mỹ. Washington cũng dựa vào Thổ Nhĩ Kỹ để cắt đứt các tuyến hậu cần cho IS. Trên lý thuyết, quân đội Thổ Nhĩ Kỳ có vẻ là một trong những lực lượng mạnh nhất khu vực. Song, trên thực tế binh sĩ có tinh thần chiến đấu không cao và thường bất mãn. Những điểm yếu này thường được che giấu nhờ số lượng quân khổng lồ, trang thiết bị hiện đại, song vụ đảo chính bất thành vừa qua đã phơi bày tất cả. Sẽ phải mất vài năm để các lực lượng vũ trang của Thổ Nhĩ Kỳ hồi phục. Song tình trạng bất ổn tại khu vực đang ngày một nghiêm trọng hơn và Thổ Nhĩ Kỳ đang rất cần đóng một vai trò trong nỗ lực kiềm chế tình trạng hỗn loạn đó nhằm mục đích củng cố vị thế của mình tại khu vực.

Cách mà ông Erdogan và và đảng Công lý và Phát triển (AKP) cầm quyền xử lý vụ đảo chính sẽ quyết định tương lai của Thổ Nhĩ Kỳ. Nếu Tổng thống giảm bớt tham vọng và cho phép soạn thảo một hệ thống hiến pháp mới đảm bảo có những quy tắc dân chủ- tự do (đặc biệt là việc kiểm tra chéo), đồng thời củng cố tiến trình ra quyết sách được thể chế hóa, tình hình nội bộ Thổ Nhĩ Kỳ sẽ được cải thiện đáng kể trong tương lai gần. Trái lại, nếu Tổng thống và AKP tổ chức bầu cử đột xuất để đảm bảo nắm giữ đa số tuyệt đối, soạn thảo một hiến pháp thậm chí còn chuyên quyền hơn văn bản hiện hành, tình hình tại Thổ Nhĩ Kỳ sẽ chỉ càng tồi tệ hơn.