"Tính" số liệu kinh tế ngầm, kinh tế bất hợp pháp: Rất khó

Thưa ông, tại sao vào thời điểm này chúng ta lại đặt ra vấn đề cần thiết phải thống kê khu vực kinh tế chưa được quan sát?

Thật ra đối với cơ quan thống kê nói riêng thì phải thu thập được đầy đủ đối với tất cả hoạt động sản xuất kinh doanh diễn ra trong nền kinh tế, kể cả đó là hoạt động sản xuất kinh doanh thuộc khu vực đã được quan sát hay khu vực kinh doanh chưa được quan sát. Thực tế trong những năm vừa qua, 3 thành tố sau cùng gồm hoạt động kinh tế phi chính thức chưa được quan sát, hoạt động kinh tế tự sản, tự tiêu của hộ gia đình, hoạt động kinh tế bị bỏ sót trong các chương trình thu thập dữ liệu thống kê,... đã được Tổng cục Thống kê định kỳ đánh giá. Theo đó, hàng năm sẽ thu thập thông tin đánh giá khu vực kinh tế phi chính thức, tự sản tự tiêu hộ gia đình và cứ 5 năm 1 lần thông qua các cuộc tổng điều tra, qua các cơ sở dữ liệu hành chính thì Tổng cục Thống kê đã đánh giá bổ sung quy mô nền kinh tế. Cụ thể, từ năm 2013, Tổng cục Thống kê đã có thu thập thông tin đánh giá quy mô của 3 khu vực kinh tế chưa được quan sát đó, hay nói cách khác, khu vực kinh tế chưa được quan sát có 5 thành tố thì Tổng cục Thống kê đã thực hiện 3 thành tố sau trong nhiều năm vừa qua.

Có nhiều ý kiến cho rằng, vì có sự thất thu thuế nên chúng ta mới đặt ra vấn đề tính toán khu vực kinh tế chưa được quan sát?

Sự cần thiết phải đánh giá khu vực kinh tế này là ở chỗ, đối với một nền kinh tế, chúng ta cần số liệu phản ánh xác thực bức tranh của nền kinh tế. Số liệu thống kê xác thực sẽ là căn cứ để Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương đánh giá xác thực tình hình, từ đó đưa ra các giải pháp, các chính sách để điều hành nền kinh tế đạt được các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội đã đề ra. Bên cạnh đó, số liệu thống kê cũng là căn cứ để xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm. Do đó, với dữ liệu thống kê đầy đủ, chính xác sẽ giúp cho Đảng, Quốc hội, Chính phủ đưa ra các mục tiêu của phát triển kinh tế trong từng giai đoạn.

Về vấn đề có ý kiến cho rằng thống kê khu vực kinh tế chưa được quan sát là để tận thu thuế, tôi xin nhắc lại là trách nhiệm của ngành Thống kê là phản ánh xác thực bức tranh của nền kinh tế, cho nên thực hiện đề án này chúng tôi có mục tiêu là phản ánh được đúng quy mô nền kinh tế, từ đó giúp Chính phủ, các bộ, ngành có cái nhìn đúng, đưa ra các giải pháp điều hành, xây dựng chiến lược phát triển kinh tế để thực hiện khát vọng làm thế nào đến năm 2045 Việt Nam có vị thế trên trường quốc tế. Đây cũng là kỳ vọng của Chính phủ.

Thưa ông, trong 5 thành tố chịu sự tác động của đề án này thì nhóm nào được cho là gây nên thất thu thuế lớn nhất cho đến thời điểm năm 2018?

Chúng tôi chưa đánh giá nhóm thành tố nào gây thất thu thuế nhiều, bởi với môi trường pháp lý hiện nay, với các quy định của chính sách thuế và đặc biệt với tính tự giác của các tổ chức sản xuất kinh doanh trong trách nhiệm báo cáo kết quả sản xuất kinh doanh cho cơ quan thống kê qua các cuộc điều tra hoặc báo cáo quyết toán của DN cho cơ quan Thuế... cho thấy, thường có xu hướng chưa phản ánh được đúng kết quả sản xuất kinh doanh của họ. Cho nên, trong tất cả các ngành, lĩnh vực đều có hiện tượng là cơ quan thống kê chưa thu được số liệu xác thực so với bức tranh đó. Do đó, ở mỗi một thành tố thuộc khu vực kinh tế chưa được quan sát thì mức độ thất thu thuế sẽ khác nhau.

Theo kế hoạch, đến năm 2020 sẽ chính thức thực hiện đề án Thống kê khu vực kinh tế chưa được quan sát. Vậy, Tổng cục Thống kê đã xác định được những thuận lợi, khó khăn nào khi thực hiện đề án thống kê khu vực kinh tế này?

Đã nói tới khu vực kinh tế chưa được quan sát, đặc biệt là khu vực kinh tế ngầm, kinh tế bất hợp pháp thì chúng tôi xác định là sẽ rất khó khăn để thu thập và tính toán số liệu. Còn ba thành tố sau như đã nói ở trên thì ngành thống kê chỉ là tiếp tục nghiên cứu, đổi mới phương pháp thu thập thông tin, đề xuất phối hợp với các bộ, ngành, sử dụng các nguồn thông tin khác nhau. Chúng tôi hy vọng sẽ giảm thiểu được sự thiếu hụt thông tin của ba thành tố sau. Đối với khu vực kinh tế ngầm hay kinh tế bất hợp pháp, ngành thống kê sẽ phối hợp với các bộ, ngành khác để xác định được nội hàm của hai thành tố này gồm những gì, từ đó xác định những hoạt động này thuộc các ngành, lĩnh vực nào, trên cơ sở đó Tổng cục Thống kê sẽ phối hợp với các cơ quan có liên quan đưa ra các giải pháp, cách thức thu thập thông tin để đánh giá xác thực nhất.

Về thuận lợi, trước hết chúng ta có hệ thống thống kê tập trung, có đội ngũ làm công tác thống kê am hiểu phương pháp. Hai là, hiện nay Chính phủ rất quan tâm tới chất lượng thông tin thống kê, do đó Chính phủ sẽ có giải pháp, tạo điều kiện để cho ngành thống kê phối hợp các ngành khác thu thập đầy đủ thông tin, từ đó có đánh giá xác thực bức tranh kinh tế của đất nước.

Thưa ông, cần những điều kiện nào để có thông tin xác thực nhất của những khu vực kinh tế này?

Theo chúng tôi, để có thông tin chính xác về các khu vực kinh tế này, chúng ta cần các yếu tố sau đây: Thứ nhất, cần có môi trường pháp lý và có chế tài thật tốt để các cơ sở kinh doanh, kể cả các hộ sản xuất kinh doanh cá thể cung cấp thông tin đầy đủ nhất, xác thực nhất. Thứ hai, cần chất lượng của đội ngũ làm công tác thống kê với tinh thần trách nhiệm cao trong thực hiện nhiệm vụ chuyên môn, từ đó có thông tin xác thực nhất. Thứ ba, xu hướng của thống kê thế giới là sử dụng dữ liệu hành chính. Trong thời gan qua, ngành Thống kê đã phối hợp rất tốt với Tổng cục Thuế, Bộ NN&PTNT để chia sẻ dữ liệu. Đặc biệt, dữ liệu của Tổng cục Thuế là nguồn dữ liệu bổ sung cho Tổng cục Thống kê rất hiệu quả, qua phối hợp với Tổng cục Thuế, chúng tôi xác định những số lượng DN mà chúng tôi thu thập còn thiếu và đã bổ sung từ số liệu của Tổng cục Thuế. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng cung cấp dữ liệu từ tổng điều tra và điều tra cá thể về cho cơ quan Thuế để có giải pháp, chính sách để hoàn thiện môi trường pháp lý cho hoạt động thuế có hiệu quả.

Xin cảm ơn ông!