Thượng đỉnh Mỹ- Nhật Bản: Nỗ lực thành công một nửa

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Trong ngày đầu tiên gặp gỡ và thảo luận, cả hai nhà lãnh đạo đều đã khẳng định quan hệ khăng khít giữa hai quốc gia và sự đoàn kết trong vấn đề hạt nhân Triều Tiên. Ông Trump cũng đưa ra những nhận định về hội nghị thượng đỉnh liên Triều và những mong muốn trong Hội nghị thượng đỉnh Mỹ- Triều có thể diễn ra vào đầu tháng 6 tới. Phía Nhật Bản cũng có thể "hài lòng" khi Tổng thống Mỹ cam kết sẽ làm những điều "tốt nhất cho lợi ích của Nhật Bản" trong vấn đề Triều Tiên tại Hội nghị thượng đỉnh Mỹ- Triều. Hai bên đã cùng ra tuyên bố hối thúc Triều Tiên không chỉ từ bỏ tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) có thể bắn tới lục địa Mỹ, mà còn từ bỏ các tên lửa tầm ngắn và tầm trung có khả năng tấn công Nhật Bản và Hàn Quốc. Hai nhà lãnh đạo cùng tái khẳng định cam kết đạt được mục tiêu phi hạt nhân hóa Triều Tiên một cách "toàn diện, có giám sát và không thể đảo ngược". Kết quả này được cho là phần nào xoa dịu những lo ngại của Nhật Bản về việc Mỹ có thể bỏ quên những mong muốn của Tokyo trong cuộc gặp với Triều Tiên.

Ông James Scott, cựu cố vấn tại Lầu Năm Góc về chính sách Đông Á, cho rằng mục đích chính của ông Abe là muốn biết về những nội dung và yêu cầu mà ông Trump sẽ đề cập tới trong hội nghị sắp tới với nhà lãnh đạo Triều Tiên, đồng thời tái khẳng định lập trường chung của cả hai bên về việc tạo sức ép tối đa buộc Triều Tiên từ bỏ hoàn toàn chương trình phát triển vũ khí hạt nhân và tên lửa. Song chuyên gia này cũng cho rằng Nhật Bản nên đặt nhiệm vụ phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên lên làm ưu tiên thì tốt hơn là việc hối thúc Triều Tiên loại bỏ tên lửa có thể vươn tới lãnh thổ Nhật Bản

Cùng với vấn đề Triều Tiên, thương mại cũng là một trọng tâm của chuyến công du Mỹ lần này của ông Abe với hai mục tiêu chính là hối thúc Mỹ miễn trừ áp đặt thuế nhập khẩu nhôm thép mới với Nhật Bản và "lôi kéo" Washington trở lại Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), nay là Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP).

Việc Mỹ quyết định tăng mức thuế nhập khẩu với các mặt hàng nhôm và thép nhưng miễn áp dụng với một số đồng minh mà không có Nhật Bản đã phủ bóng lên mối quan hệ song phương vốn vẫn được cho là thân cận này. Động thái của Mỹ được cho là nhằm gây sức ép, buộc Nhật Bản phải tiến hành đàm phán một thỏa thuận tự do thương mại (FTA) trực tiếp với Mỹ thay vì tham gia trở lại CPTPP, thỏa thuận vốn nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ Chính phủ Nhật Bản nhưng lại chứng kiến sự rút lui của Mỹ chỉ một thời gian ngắn sau khi ông Trump lên cầm quyền.

Trong cuộc gặp, Tổng thống Trump vừa cứng rắn nêu ra những thách thức cụ thể trong quan hệ thương mại Mỹ- Nhật Bản mà ông cho rằng Mỹ đang chịu thiệt khi thâm hụt thương mại với quốc gia này là quá lớn. Nhưng ông Trump cũng rất khéo léo hối thúc Nhật Bản nỗ lực hơn nữa để thương mại song phương trở nên "tự do, công bằng và có đi có lại" cụ thể là thông qua các điều khoản "dễ chịu hơn".

Kết thúc hai ngày làm việc, trong khi Tổng thống Trump vui vẻ thông báo về việc hai bên đã nhất trí sẽ mở vòng đàm phán FTA mới thì Thủ tướng Abe lại thận trọng hơn khi cho biết không đảm bảo những cuộc đối thoại này sẽ dẫn tới một hiệp định thương mại cụ thể. Những bất đồng giữa hai bên về các thỏa thuận thương mại vẫn chưa thể tháo gỡ khi phía Mỹ khẳng định FTA song phương là điều mà họ mong muốn còn phía Nhật Bản lại cho rằng TPP luôn là ưu tiên của chính phủ nước này.

Như vậy, vấn đề thương mại của Thủ tướng Abe vẫn chưa thể hoàn thành và có thể sẽ tạo ra những cản trở trong các nỗ lực chính trị của ông Abe trong cuộc bầu cử Chủ tịch đảng Dân chủ tự do (LDP) vào tháng 9 tới. Chuyên gia Bruce Kingner, chuyên gia nghiên cứu về khu vực Đông Bắc Á thuộc Trung tâm Nghiên cứu châu Á, quỹ Heritage, cho rằng ông Abe đã "đầu tư" rất nhiều về mặt chính trị khi "kết thân" với Tổng thống Trump, nhưng việc ông Trump rút Mỹ khỏi TPP và áp mức thuế nhập khẩu nhôm thép mới với cả Nhật Bản đã "làm tổn thương" lòng tin và những tính toán của nhà lãnh đạo Tokyo. Và khi những nỗ lực "gieo trồng" mối quan hệ "thân mật" với ông Trump không cho ra trái ngọt, ông Abe sẽ phải hứng chịu nhiều chỉ trích và gặp phải những khó khăn nhất định trong nỗ lực chạy đua nhiệm kỳ thứ 3 liên tiếp làm lãnh đạo LDP.