Thế giới công nhận thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng?

Những sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng dễ tiếp cận với người tiêu dùng vì được bán tràn lan trên mạng dù thiếu khung pháp lý.

Sự thật về thuốc lá thế hệ mới

Thuốc lá thế hệ mới phổ biến nhất tại Việt Nam gồm thuốc lá điện tử, hay còn gọi là sản phẩm hóa hơi (vapour/vape) và thuốc lá làm nóng (hoặc thuốc lá nung nóng).

Hiện nay không có bằng chứng chứng minh thuốc lá làm nóng ít độc hại hơn thuốc lá điếu truyền thống. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã có khuyến cáo thuốc lá làm nóng vẫn tạo ra các hóa chất độc hại, có nhiều chất độc giống như trong khói thuốc lá điếu thông thường. Dù được nung ở nhiệt độ thấp hơn, nhưng vẫn tạo ra những hóa chất tương tự như trong khói thuốc lá như Acrolein, glycidol, formaldehyde và acetaldehyde, carbon monoxide, hydrocarbon thơm đa vòng và các kim loại (nhôm, titan, stronti, molypden, thiếc và antimon).

Trong báo cáo tại Hội nghị các bên tham gia Công ước khung lần thứ 6 và 7 (COP7) đã nêu ra, tất cả các sản phẩm thuốc lá đều gây hại đối với sức khỏe, việc tuyên truyền thuốc lá nung nóng ít hóa chất độc hại hơn so với thuốc lá truyền thống sẽ gây hiểu nhầm cho người sử dụng về tác hại của thuốc lá nung nóng.

Qua thông tin đại chúng đăng tải trên một số báo trong thời gian qua, đến nay có 184/195 quốc gia đã ban hành quy định quản lý thuốc lá làm nóng. Thông tin này được cho là trích dẫn từ Báo cáo của WHO về toàn cảnh thuốc lá toàn cầu năm 2021.

Tuy nhiên, tại Báo cáo này ở trang 104 ghi nhận: “Dữ liệu được thu thập cho báo cáo này cho thấy thuốc lá làm nóng bị cấm (cấm bán hoặc cấm theo loại hình khác hạn chế tính sẵn có của chúng) ở 11 quốc gia, (Brazil, Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên, Ethiopia, Ấn Độ, Iran (Cộng hòa Hồi giáo Iran), Mexico, Na Uy, Panama, Singapore, Cộng hòa Ả Rập Syria, Timor-Leste). Ở 184 quốc gia còn lại, bao gồm cả những nước cho phép lưu hành hoặc chưa có quy định”.

Như vậy, báo cáo không nêu rõ số lượng quốc gia cho phép lưu hành thuốc lá làm nóng mà chỉ liệt kê 11 nước cấm thuốc lá làm nóng. Điều này cho thấy, 184 nước còn lại chưa rõ có quan điểm rõ ràng đối với thuốc lá làm nóng, có chính sách quản lý hay là chưa có khung pháp lý.

Chẳng hạn như Việt Nam, không được liệt kê trong danh sách 11 nước cấm thuốc lá làm nóng nhưng cũng không thể thuộc nhóm 184 quốc gia đã ban hành các quy định quản lý thuốc lá làm nóng. Do vậy, việc nêu 184/195 đã có quy định quản lý thuốc lá làm nóng là không chính xác.

Theo tài liệu Heated Tobacco Products information sheet (Thông tin về thuốc lá làm nóng) của WHO ban hành năm 2020, thuốc lá làm nóng được bán ở trên 40 quốc gia tính đến tháng 7/2019. Còn theo báo cáo của WHO tháng 7/2023, đã có 87 quốc gia cho phép lưu hành thuốc lá điện tử. Có thể nói, số lượng quốc gia chấp nhận thuốc lá điện tử nhiều hơn thuốc lá làm nóng.

Chiến lược giảm thiểu tác hại của thuốc lá của nhiều quốc gia phát triển

Nhiều tổ chức uy tín như Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (US FDA) hay Cơ quan Y tế Cộng đồng Anh (PHE) đã nhận định rằng thuốc lá thế hệ mới có tiềm năng giảm thiểu tác hại của thuốc lá.

Về cơ chế hoạt động, thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đều không sử dụng phương pháp đốt cháy như thuốc lá truyền thống mà sử dụng thiết bị điện tử để chuyển hóa thành khí hơi (aerosol) có chứa nicotin. Đặc tính kỹ thuật khác biệt này giúp người dùng có thể tiếp cận nicotin mà không phải hít khói thuốc lá độc hại, có tiềm năng trong việc giảm thiểu rủi ro sức khỏe cho người sử dụng và cộng đồng.

Năm 2022, các chuyên gia Vương quốc Anh đã xem xét bằng chứng quốc tế và nhận thấy rằng "trong ngắn hạn và trung hạn, thuốc lá điện tử gây ra một phần nhỏ rủi ro của việc hút thuốc". Tổ chức Y tế Cộng đồng Anh quốc (PHE) cũng khẳng định: “Nghiên cứu mới của chúng tôi càng làm củng cố thêm rằng nguy cơ từ hút thuốc lá điện tử chỉ là một phần nhỏ so với nguy cơ hút thuốc lá điếu, và ít gây hại hơn ít nhất 95% với nguy cơ không đáng kể dành cho người hút thuốc thụ động. Tuy nhiên, hơn một nửa số người hút thuốc lại có suy nghĩ sai lầm rằng thuốc lá điện tử cũng có hại như hút thuốc lá điếu hoặc đơn giản là họ không biết mức độ gây hại”.

Bộ Y tế New Zealand cũng đưa ra phân tích: “Các biện pháp kiểm soát theo quy định trong Đạo luật Môi trường không khói thuốc năm 1990 được thiết kế chủ yếu cho các sản phẩm thuốc lá điếu. Chúng không phù hợp với các sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá không khói, ít gây hại cho người dùng. Đây là cơ hội có được quy định tốt hơn (và thông tin công khai), để hỗ trợ người hút thuốc chuyển sang các lựa chọn thay thế ít gây hại hơn, giảm đáng kể rủi ro cho sức khỏe của họ và những người xung quanh”.

Cần quản lý đồng bộ

Trong bối cảnh thông tin về các loại thuốc lá thế hệ mới chưa có đầy đủ quy chuẩn, tiêu chuẩn kĩ thuật, Bộ Công Thương cũng đã bày tỏ ý định quản lý thị trường này theo hướng tiệm cận nhất với quan điểm của Bộ Y tế. Nếu đi theo hướng này, Bộ sẽ trình Chính phủ cấm tất cả các loại thuốc lá thế hệ mới đang hiện diện trên thị trường, bao gồm thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử. Tuy nhiên, theo các quy định hiện hành của Việt Nam, thuốc lá thế hệ mới không nằm trong danh mục hàng hóa bị cấm kinh doanh (theo Luật Đầu tư).

Thực tế cũng cho thấy, nhiều quốc gia phát triển đã chọn cách quản lý một cách đồng bộ, đồng thời cả hai sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng dựa trên đánh giá của họ về tiềm năng giảm thiểu tác hại của dòng sản phẩm này đối với sức khỏe của người dùng và cộng đồng.

Thuốc lá điện tử gồm có hai loại là thuốc lá điện tử hệ thống đóng và thuốc lá điện tử hệ thống mở. Ở thuốc lá điện tử hệ thống đóng, chỉ có đầu dung dịch đã được pha chế và đóng gói kín theo đúng tiêu chuẩn chất lượng của nhà sản xuất mới có thể sử dụng được cho thuốc lá điện tử hệ thống đóng. Người dùng không thể thay đổi nồng độ, hay pha trộn thêm các loại chất khác như hệ thống mở.

Theo các chuyên gia, tại Việt Nam nên cho phép lưu thông thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng một cách đồng bộ, đồng thời để người dùng có thể được tiếp cận với các sản phẩm hợp pháp, được kiểm soát nghiêm ngặt hơn trong việc đảm bảo phù hợp với tiêu chuẩn, quy chuẩn, giảm thiểu các rủi ro cho sức khỏe người dùng đến từ các sản phẩm nhập lậu, không rõ nguồn gốc.

Đồng thời, các chuyên gia cũng nhận định việc quản lý thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng cùng thời điểm sẽ giúp Chính phủ đánh giá được tác động kinh tế - xã hội một cách toàn diện, từ đó xây dựng các chính sách phù hợp nhất và áp dụng lâu dài, tránh sự phân biệt đối xử ngay từ giai đoạn thiết kế chính sách.