Tân Tổng Thư ký Liên hợp quốc - Cuộc đua nhiều ẩn số

TTK Ban Ki-moon sẽ hết nhiệm kỳ vào ngày 31-12-2016

Vị trí TTK sẽ được chia sẻ lần lượt giữa 5 nhóm khu vực: Tây Âu, Đông Âu, Mỹ Latinh và Caribe, châu Á-Thái Bình Dương và châu Phi thông qua tiến trình xoay vòng một cách không chính thức. Theo quy định, tiến trình bầu chọn TTK LHQ diễn ra tại các cuộc bỏ phiếu kín của HĐBA và cơ quan nắm quyền lực cao nhất trong thể chế đa phương này sẽ đề cử ứng viên duy nhất để Đại hội đồng (ĐHĐ) thông qua. Tuy nhiên, năm nay - lần đầu tiên trong lịch sử 70 năm của LHQ - tiến trình bầu chọn và bổ nhiệm TTK sẽ được dựa trên các nguyên tắc minh bạch và đa dạng.

Các nước thành viên được quyền tiến cử người mình chọn. Các ứng viên khi được đề cử hoặc tự ứng cử cũng phải có một số tiêu chuẩn như có kinh nghiệm trong quản lý và xử lý các vấn đề quốc tế, có kỹ năng ngoại giao, sử dụng thành thạo ít nhất một ngoại ngữ. Họ nộp đơn ứng cử, hồ sơ cá nhân và phải trình bày quan điểm ở các cuộc điều trần được phát sóng trực tiếp và phải trả lời các câu hỏi để giải quyết một số vấn đề cấp bách toàn cầu như: thúc đẩy phát triển bền vững, kiến tạo hòa bình, bảo vệ nhân quyền, xử lý các thảm họa nhân đạo lớn và các thách thức trong tiến trình thực thi chương trình phát triển bền vững đến năm 2030.

Các cuộc điều trần đã tạo cơ sở để tất cả các quốc gia thành viên LHQ cũng như những người quan tâm trên toàn thế giới có thể đánh giá năng lực của các ứng cử viên. Tuy nhiên, quyết định bầu chọn chức danh TTK LHQ vẫn do 5 ủy viên thường trực HĐBA quyết định. Và lịch sử cho thấy quyết định của cơ quan siêu quyền lực này thường bị chính trị hóa, dựa trên những cân nhắc về địa chính trị và các mối quan hệ song phương. Mặc dù vậy, việc ĐHĐ LHQ tổ chức các cuộc sát hạch công khai năng lực của các ứng cử viên đã gây áp lực buộc HĐBA phải đề cử được một nhà lãnh đạo "đủ tâm, đủ tầm" để dẫn dắt LHQ trong bối cảnh diễn đàn đa phương lớn nhất hành tinh này đang phải đối phó với vô số thách thức mới. Chủ tịch ĐHĐ LHQ Mogens Lykketoft đã cảnh báo rằng nếu HĐBA không đáp ứng được kỳ vọng của đông đảo các quốc gia thành viên LHQ, thì "rất có thể ĐHĐ sẽ phá bỏ truyền thống lâu nay bằng cách không phê chuẩn kiến nghị của HĐBA cho chức danh TTK".

Hiện có 12 ứng cử viên cùng tham gia cuộc đua, đa số đến từ các nước Đông Âu. Điều này là dễ hiểu vì đến nay đã có 3 TTK đến từ Tây Âu, 2 người từ châu Phi, 2 người từ châu Á và 1 người từ khu vực Mỹ Latinh và Caribe, song chưa có vị TTK nào đến từ Đông Âu. Ngoài yếu tố địa lý, cuộc bầu chọn người đứng đầu LHQ năm nay còn tính đến cả yếu tố giới tính. Nhiều quốc gia đã lên tiếng kêu gọi trao quyền lãnh đạo LHQ cho một phụ nữ. Hai nữ ứng cử viên nặng ký nhất hiện nay là Tổng Giám đốc UNESCO - cựu quyền Ngoại trưởng Bulgaria Irina Bokova và Giám đốc Chương trình Phát triển LHQ (UNDP), cựu Thủ tướng New Zealand Helen Clark.

Trong 9 năm giữ vai trò người đứng đầu Chính phủ New Zealand, bà Helen Clark đã mang lại nhiều thành công cho đất nước trong các lĩnh vực như y tế công cộng, bình đẳng giới, tạo việc làm… Còn tại LHQ, trong 7 năm qua, bà Clark đã và đang lãnh đạo UNDP một cách hiệu quả trong việc giải quyết vấn đề đói nghèo, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững, nâng cao vị thế cho phụ nữ và trẻ em. Trong khi đó, bà Irina Bokova cũng là người đã có nhiều đóng góp cho sự phát triển bền vững của nền khoa học, giáo dục thế giới. Theo giới quan sát, cả hai ứng cử viên này đều có nhiều kinh nghiệm về chính trị và ngoại giao cũng như tầm ảnh hưởng lớn trong các hoạt động của Liên hợp quốc nhưng bà Irina Bokova đang nắm lợi thế nhờ là người Đông Âu và đang được Nga ủng hộ mạnh mẽ.

Tên của vị tân TTK sẽ được xướng vào tháng 10 tới và nhiệm kỳ mới sẽ bắt đầu từ ngày 1-1-2017. Cho dù ai sẽ kế nhiệm TTK Ban Ki-moon thì việc thúc đẩy sự phát triển bền vững và đồng đều giữa các khu vực trên thế giới, ứng phó hiệu quả với các vấn đề toàn cầu và đặc biệt là cải tổ LHQ, trong đó có HĐBA, để cơ chế này hoạt động hiệu quả hơn trong việc giữ gìn hòa bình, ổn định và thúc đẩy phát triển trên thế giới sẽ là những nhiệm vụ đầy khó khăn và thách thức đối với nhà lãnh đạo LHQ trong tương lai.