Tài nguyên đang bị lạm dụng

Khai thác khoáng sản không đúng cách để lại hậu quả lâu dài về môi trường. Ảnh Internet.

Khai thác tràn lan vì lợi nhuận

Phải nhìn nhận rằng, sự phát triển của ngành công nghiệp khai thác, chế biến tài nguyên đã góp phần ổn định sản xuất trong nước, tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập cho lao động, nâng cao đời sống nhân dân.

Nhìn chung, hệ thống pháp luật hiện hành đều quy định chế độ quản lý, khai thác, sử dụng đối với từng loại tài nguyên từ đó góp phần khai thác, sử dụng tài nguyên tiết kiệm, hiệu quả; tạo được hiệu quả nhất định trong công tác quản lý tài nguyên quốc gia; tạo hành lang pháp lý cho các tổ chức, cá nhân khai thác và sử dụng tài nguyên.

Đối với các chính sách thu từ hoạt động thăm dò, khai thác và sử dụng tài nguyên hiện nay cơ bản đã phù hợp với chủ trương, chính sách của Đảng, tạo sự đồng bộ, thống nhất trong hệ thống pháp luật; góp phần nâng cao ý thức, trách nhiệm bảo vệ môi trường trong khai thác tài nguyên; tạo nguồn thu ngân sách nhà nước và gián tiếp tạo nguồn vốn đầu tư cho công tác bảo vệ môi trường qua đó góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, phát triển kinh tế xã hội.

Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của nền kinh tế, nhu cầu sử dụng tài nguyên ngày càng tăng trong khi số lượng tài nguyên ngày càng giảm và không thể tái tạo, giá tài nguyên có xu hướng tăng nhanh, hoạt động khai thác tài nguyên mang lại lợi nhuận cao, dẫn đến hoạt động khai thác tràn lan, nguồn tài nguyên ngày càng cạn kiệt đe dọa sự tăng trưởng và hiệu quả kinh tế của đất nước.

Trong đó, khoáng sản kim loại là loại tài nguyên không tái tạo có giá trị kinh tế lớn, cần phải được quản lý, bảo vệ, khai thác, sử dụng hợp lý, tiết kiệm, có hiệu quả.

Trong những năm qua, hoạt động thăm dò, khai thác khoáng sản kim loại đã góp phần phát triển kinh tế-xã hội đất nước nói chung và kinh tế-xã hội hội vùng nói riêng. Số doanh nghiệp tham gia hoạt động khai khoáng đã tăng liên tục, từ 427 doanh nghiệp vào năm 2000 lên gần 2.000 doanh nghiệp vào năm 2012, kèm theo đó là hơn 4.200 giấy phép khai khoáng các loại được cấp ở 63 tỉnh, thành.

Những con số này cho thấy sự phát triển chóng mặt của ngành công nghiệp khai khoáng và hậu quả tất yếu là mức tổn thất về tài nguyên và sự tàn phá môi trường cũng không hề nhỏ, trong đó có hoạt động khai thác sắt, titan, vàng. Ngoài ra, việc khai thác khoáng sản kim loại thời gian qua làm cho tài nguyên bị cạn kiệt, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cơ sở hạ tầng và cảnh quan môi trường khu vực khai thác.

Phải sử dụng tiết kiệm, hiệu quả

Điểm qua một số loại khoáng sản kim loại không tái tạo có giá trị kinh tế lớn đã minh chứng điều đó. Tổng trữ lượng quặng sắt khoảng 960,6 triệu tấn, trong đó trữ lượng đã thăm dò đạt 760,6 triệu tấn. Sản lượng khai thác các năm gần đây bình quân khoảng 3,5 triệu tấn tinh quặng/năm.

Quặng sắt ở nước ta được sử dụng chủ yếu cho sản xuất gang, thép. Quy trình tuyển chọn, làm giàu quặng phần lớn chưa áp dụng công nghệ tiên tiến, gây lãng phí tài nguyên và ảnh hưởng tới chất lượng môi trường sống của người dân xung quanh khu vực khai thác. Do nhu cầu nhập khẩu từ các nước trong khu vực (lớn nhất là Trung Quốc- nước nhập khẩu quặng sắt làm vật liệu sản xuất gang thép lớn nhất thế giới), Việt Nam đã xuất khẩu quặng sắt và tinh quặng sắt với số lượng lớn.

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 02/CT-TTg, trong đó yêu cầu dừng hoàn toàn việc xuất khẩu quặng sắt. Tổ chức việc khai thác có hiệu quả các dự án khai thác quặng sắt để phục vụ cho những cơ sở sản xuất gang, thép trong nước. Đối với các mỏ đang khai thác, nếu không đảm bảo hiệu quả và yêu cầu về môi trường thì cần có phương án đóng cửa mỏ và hoàn thổ theo quy định.

Nhắc đến kim loại có giá trị không thể không nhắc đến vàng. Ở nước ta, vàng có tổng trữ lượng khoảng 154 tấn, trong đó trữ lượng thăm dò chỉ đạt 42,7 tấn. Vàng tập trung chủ yếu phân bổ ở các tỉnh Lào Cai, Lâm Đồng, Quảng Nam, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế. Sản lượng khai thác, chế biến khoảng 2.500 kg vàng/năm. Trong đó, riêng 2 mỏ vàng Bồng Miêu và Phước Sơn (Quảng Nam) khoảng 1.500 kg/năm; số lượng còn lại được khai thác, chế biến nhỏ lẻ phân bố rải rác khắp cả nước.

Hiện nay, công nghệ khai thác, chế biến vàng của các doanh nghiệp trong nước chưa cao, hiệu quả kinh tế đạt thấp, gây lãng phí tài nguyên và phát sinh tác động xấu về môi trường. Ngoài ra, sản lượng khai thác vàng rất khó quản lý.

Theo Chỉ thị số 02/CT-TTg thì Thủ tướng Chính phủ yêu cầu không cấp phép mới khai thác vàng sa khoáng; việc thăm dò, khai thác đối với mỏ vàng gốc theo hướng gắn với chế biến sâu, sử dụng công nghệ hiện đại, không gây ảnh hưởng xấu đến môi trường; đối với các mỏ đang khai thác, nếu không bảo đảm hiệu quả và yêu cầu về môi trường thì phải có phương án kiên quyết đóng cửa mỏ.

Tương tự, các loại khoáng sản như titan, vonfram, antimoan, đồng, niken... tình trạng khai thác tràn lan, gây lãng phí và tác động xấu đến môi trường đang diễn ra phổ biến.

Như vậy, có thể thấy, khoáng sản kim loại là loại tài nguyên hữu hạn, do đó việc khai thác tài nguyên cần phải được quản lý, bảo vệ, khai thác, sử dụng hết sức hợp lý, triệt để tiết kiệm, thật sự có hiệu quả.

Hiện nay, mức thuế suất chưa tương xứng so với hậu quả của việc khai thác gây ra, làm cho tài nguyên bị cạn kiệt, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cơ sở hạ tầng và cảnh quan môi trường khu vực khai thác. Do đó, Chính phủ mới đây đã đề nghị tăng thuế đối với những khoáng sản nêu trên. Đây được cho là một trong những biện pháp quan trọng góp phần đưa việc khai thác tài nguyên khoáng sản trở lại “quỹ đạo” như mong muốn.

Minh Anh