Quan trắc

Rò rỉ tại đập thủy điện Sông Tranh 2. Ảnh internet.

Vấn đề quan trắc rất nóng. Động đất vừa nguôi ngoai được vài ngày, lại rung chấn, lại quan trắc, lại nghe ngóng… Kết luận vẫn chỉ là dự báo, lại gây xôn xao dư luận. Mục đích quan trắc cũng chỉ để khẳng định là có an toàn cho dân hay không? Khoa học nói an toàn, địa phương bảo nguy hiểm, còn dân nơm nớp lo sợ.

Sáng ngày 13-11 tại Quốc hội, trả lời về độ an toàn của Sông Tranh 2, vẫn chưa có kết luận cuối từ phía Bộ trưởng Bộ Xây dựng, nghe xong Chủ tich Quốc hối còn bình luận thêm là “tôi cũng chưa yên tâm”. Nhiều người cho rằng, dẫu có nghiên cứu thì các nhà khoa học cũng ngồi từ xa, hay trong phòng kín, gia đình tài sản không ở đó, nên áp lực an toàn không hối thúc như dân. Vì vậy dân đã tự lo cho mình hơn, và trước tiên họ phải biết hoài nghi ở quan trắc, thậm chí có người không còn tin gì ở quan trắc nữa.

Cũng nên chia sẻ cho nhà khoa học. Các dự án thường chi cho trắc địa, đo dạc như những phần việc phải có để bỏ thầu, hay chỉ là việc tham góp cho hồ sơ thêm “đẹp” và thuyết phục, nên kết luận thường “tròn trịa”. Thực tế, nhóm khoa học này không làm thì sẽ có nhóm khác. Nhiều người biết, khoa học biết, chủ dự án cũng biết.

Có nghĩa những việc từ dự báo khoa học đến quan trắc này nọ chưa chắc đã phải vì cộng đồng như thuyết minh của nhà thầu diễn giải, mà trước tiên vì lợi ích của nhóm làm dự án. Còn nhà khoa học với kinh phí ít nên việc đo đạc những thứ chưa hề biết trong lòng địa phủ, có những sai số cũng dễ hiểu. Nguyên nhân thuộc cơ chế và cả trình độ khoa học, hai mức độ có thể không thua kém nhau.

Quan trắc, hiểu theo nghĩa rộng còn là việc quan sát và dự báo các diễn biến lớn của kinh tế- xã hội, tức phải nhãn tiền trước các xu hướng tốt và biến đổi xấu. Nhưng quan trắc nhìn từ khía cạnh này có khi còn kém hơn nhiều so với các dự báo động đất. Ví như các món nợ lớn của EVN, Vinashin… thế mà quan trắc của các bộ ngành chủ quản, thanh tra… đều không hay biết, cũng chẳng hề thấy dự báo trước gì cả. Lúc phát hiện ra thâm hụt ngân sách lớn mới ồ lên, mọi việc đã quá muộn, cảnh báo lúc này vô tác dụng.

Cũng tương tự, nợ xấu ngân hàng là do hùn quá nhiều vào chứng khoán, bất động sản… Việc này đâu phải có ngay sau buổi sáng thức giấc. Suy cho cùng, còn do quan trắc thiếu trách nhiệm, chưa đến nơi đến chốn. Tiền vòng vèo, chạy bao ngày từ ngân hàng này đến ngân hàng nọ, vào đất cát quá nhiều, đến khi bất động sản đóng băng, hàng ế, vốn giam tại chỗ, tăng trưởng tín dụng chậm mới lộ chân tướng sự việc.

Quan trắc mới vào cuộc, cũng chỉ để truy cứu trách nhiệm cho những việc đã rồi. Nên việc cấp bách của ngành ngân hàng hiện nay, ngoài xứ lý nợ xấu, lọai trừ nhóm lợi ích thao túng, có lẽ cần kíp cũng phải tính đến việc nâng cấp một hệ thống quan trắc đủ mạnh để tiên lượng và cảnh báo trước những biến đổi xấu, kịp thời ứng phó điều tiết. Mọi việc tệ hại từ bé đến lớn đều đổ cho khách quan, dân nghe vài lần còn được, còn nghe nhiều e không lọt tai.

Chuyện quan trắc thủy điện Sông Tranh 2 đã làm không ít cơ quan chức năng đau đầu. Trong bối cảnh hiện nay, việc quan trắc cho quốc gia đại sự không biết sẽ khó khăn đến mức nào? Liệu có nên đưa nó vào danh mục “những việc cấp bách”?

Ngô Quốc Đông