Nụ cười Trần Hạnh trong ngõ nhỏ bình yên

Giờ đây đã bước sang tuổi 85, ông vẫn phóng xe máy đi đèo hàng cho con dâu, ở ga Hàng Cỏ. Và vẫn nụ cười đôn hậu, nghệ sĩ Trần Hạnh nhanh nhẹn và thường nói với mọi người, tôi chả có gì buồn khổ trên đời này.

Hiện gia đình tôi sống cũng ngõ với hai bố con ông, nên thường gặp nhau luôn. Thậm chí có lần, chúng tôi xuýt đụng xe nhau ở ngay đầu ngõ, ông phanh xe lại nở một nụ cười, với ánh mắt ngần ngại làm như mình có lỗi. Tôi nhìn theo và nhớ lại nụ cười ấm áp ấy một thời lừng danh trên sân khấu Hà Nội.

Một hôm ngồi cùng ông trong quán trà ở đầu ngõ, cả hai chúng tôi đều im lặng. Làn khói thuốc như những sợi mây bay ngang trước đôi mắt u trầm của ông. Tôi bỗng nhớ đến giây phút nghệ sĩ thăng hoa nhất trong đời ông qua vai Nguyễn Trãi, trong vở kịch thơ “Lam Sơn tụ nghĩa”, vào những năm đầu thập kỷ 60.

Ký ức dội về trong tôi bởi lẽ, thời gian đó tôi cũng từng là thành viên đội kịch thiếu nhi, và đã được xem ông diễn vai Nguyễn Trãi. Nghệ sĩ Trần Hạnh là thần tượng của cánh trẻ chúng tôi. Giọng của ông ấm áp vang xa cũng là mẫu để cho mọi nghệ sĩ mơ ước.

Ông ngâm thơ rất hay, lấp lánh một tư chất sang trọng của nhân vật kiệt xuất Nguyễn Trãi. Giải thưởng HCV sáng chói cho nghệ sĩ Trần Hạnh trong hội diễn Sân khấu toàn quốc năm 1962. Liên tiếp Hội diễn Sân khấu lần sau ông cũng được trao HCV thứ hai qua vai Vũ Khiêm, trong vở “Tiền tuyến gọi”, năm 1970. Trước mắt tôi là một dàn diễn viên tài năng một thời cùng ông hiện lên. Đó là nghệ sĩ Hoàng Quân Tạo, Quốc Toàn, Thanh Tú; rồi nữa Hoàng Thanh Giang, Kim xuyến, Trịnh Mai, Nhật Đức, Phạm Bằng…

Ông đã từng cùng mọi người diễn kịch phục vụ Bác Hồ và các đồng chí lãnh đạo nhà nước xem, với những cảm xúc tươi mới và thăng hoa nhất trong cuộc đời nghệ sĩ. Có lần, sau khi xem xong vở “Âm mưu tình yêu” của Đoàn kịch Hà Nội, cố Tổng Bí thư Trường Chinh đã gặp trực tiếp nghệ sĩ Trần Hạnh, tỏ lời khen ngợi vai diễn. Đến nay ông vẫn coi lời động viên đó như một niềm khích lệ lớn trên con đường phấn đấu nâng cao sự nghiệp nghệ thuật của mình.

Sau đó, ông được trao danh hiệu Nghệ sĩ ưu tú, đợt đầu tiên (1982-1984), và là nhân vật không thể thiếu trong dàn diễn viên trẻ của một thời lững lẫy với vở kịch “Tôi và chúng ta” của Lưu Quang Vũ. Đó là những ngôi sao Trần Vân, Hoàng Dũng, Hoàng Cúc, Minh Hòa, Trần Kiếm, Minh Vượng…Có thể nói với chùm kịch phản ánh hiện thực đa chiều và chống tiêu cực của Lưu Quang Vũ vào những năm giữa thập kỷ 80 và đầu thập kỷ 90 đã làm nên một sắc màu chính kịch vang dội của Đoàn kịch Hà Nội. Vào thời kỳ đỉnh cao của một đời nghệ sĩ bước sang giai đoạn mở cửa thì NSƯT Trần Hạnh đến tuổi nghỉ hưu, năm 1989.

Ngỡ như ông trời không dồn đường cùng cho những ai đã quá nhiều cay đắng và tràn đầy niềm đam mê với nghề nghiệp và yêu thương cuộc sống. Tôi còn nhớ, sau khi về hưu nghệ sĩ Trần Hạnh không chịu ngồi yên mà cùng với một số anh em nghệ sĩ khác thành lập nhóm kịch sân khấu nhỏ.

Đó là một mô hình sân khấu bắt kịp với nhu cầu thị trường. Người yêu sân khấu được gặp lại những gương mặt thân quen mà họ từng yêu mến như Trần Hạnh, Lê Mai, Dương Quảng, Trịnh Mai, Văn Hiệp… Nhiều người thật khó ngờ khi nghệ sĩ Trần Hạnh lại là một trong những nghệ sĩ diễn kịch hài rất có duyên, và khai phá ra loại hình kịch dạng “Đời cười” đầu tiên.

Sau đó câu chuyện điện ảnh và truyền hình đến với ông như một lẽ đương nhiên. Ông là một số ít nghệ sĩ có thiên bẩm hóa thân nhân vật và gây ấn tượng sống động. Những dấu ấn của ông trên phim trường có lẽ là thành quả mà ông đã từng gặt hái thành công bởi tài năng diễn tả chân thực và sức tưởng tượng cao độ.

Đó là vai Bí thư đảng ủy, trong phim “Làng nổi”; nhân vật ông Cẩn qua phim “Cuốn sổ ghi đời”; hoặc hình tượng Khiên, phim “Người cầu may”; trong đó còn có những vai hay khác như: Cụ Đồ, trong “Thời xa vắng”; bố Lài trong “Tướng về hưu”… Nghĩa là nếu tính số lượng vai diễn trong điện ảnh và truyền hình của nghệ sĩ Trần Hạnh có thể tới cả trăm.

Nhưng nổi lên là “Giải Nam diễn viên điện ảnh xuất sắc nhất” mà ông nhận được qua phim “Nước mắt đàn bà”, Liên hoan Phim Việt Nam lần thứ 11, năm 1996. 14 năm sau, nhân kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long- Hà Nội, nghệ sĩ Trần Hạnh còn được vinh danh trong hạng mục “Giải thưởng Cống hiến” qua một vai trong phim “Ngõ lỗ thủng” của đạo diễn Quốc Trọng.

Mới đây ông còn mất hút một thời gian, xa cái ngõ nhỏ phố nhỏ của mình để đi đóng mấy phim liền. Đó là “Bão qua làng” của đạo diễn Lê Mạnh; “Ngoại tình” do đạo diễn Trọng Trinh dàn dựng; và bộ phim “Cao hơn bầu trời”… Mấy phim này đang được chiếu trên truyền hình, tạo nên một không khí sôi nổi trên phim trường, bởi tính thời sự nóng bỏng, đang xảy ra trong đời sống.

Nghệ sĩ Trần Hạnh trần tình, phim ảnh thời nay lợi hại thật, việc mới xảy ra diễn lại ngay, trái tim mình luôn luôn đập rộn ràng với những khát khao được gửi gắm qua mỗi câu chuyện. Có đạo diễn nói về cái bản mặt rất điện ảnh của Trần Hạnh là những nỗi khắc khoải cứ hiện lên mồn một, và rằng mỗi nếp nhăn của ông tự nó kể chuyện và âu sầu với mọi nỗi đời sống động. Diễn như không diễn chút nào. Ông là một tài năng thành công trong cả hai lĩnh vực sân khấu và điện ảnh.