Người dân cần được tham gia giám sát hành vi gây ô nhiễm môi trường

Ông đánh giá thế nào về quy chuẩn xả thải của Việt Nam hiện nay? Quy định hiện hành đã phù hợp với quá trình phát triển kinh tế chưa, thưa ông?

Những tiêu chuẩn quy chuẩn xả thải ở Việt Nam đã được xây dựng trong một thời gian khá dài, tuy nhiên vẫn còn những điều chưa phù hợp, còn cách xa so với những nước phát triển. Cụ thể, ở các nước phát triển quy chuẩn xả thải được xây dựng tương ứng với từng khu vực, từng nơi chứa nước, từng hồ, từng dòng sông trong khi đó Việt Nam đưa ra một quy chuẩn chung. Có nghĩa là quy chuẩn cho những con sông đã bị ô nhiễm và những con sông chưa bị ô nhiễm giống nhau, điều đó chưa hợp lý.

Những quy chuẩn xả thải hiện tại có thể phù hợp với giai đoạn mời các nhà đầu tư vào Việt Nam, vì giai đoạn này có thể rút những tiêu chuẩn nhất định để có thể kêu gọi nhà đầu tư. Thế nhưng hiện nay nhiều ý kiến nói rằng đã đến lúc lựa chọn nhà đầu tư, lựa chọn ngành nghề mà Việt Nam đang thiếu chứ không phải chấp nhận bằng mọi giá. Ngoài ra, hiện nay những bất cập trong quản lý môi trường nhất là khi cá chết, hệ sinh thái biển đang bị ảnh hưởng lớn, báo hiệu thảm họa môi trường. Như vậy quy chuẩn môi trường, quy chuẩn xả thải ở Việt Nam phải được nâng lên và rà soát lại tạo ra quy chuẩn với những con số, những mức độ phù hợp với giai đoạn phát triển mới của Việt Nam.

Hiện vẫn có tình trạng doanh nghiệp xả thải trộm ra môi trường. Phải chăng việc giám sát xả thải của các doanh nghiệp chưa được chặt chẽ, thưa ông?

Việt Nam có các quy chuẩn môi trường rất đầy đủ nhưng trên thực tế quy chuẩn đó có được áp dụng và thực hiện ở tất cả các dự án, những nơi phát triển công nghiệp, đô thị hay không thì là câu chuyên khác. Sự thực giấy tờ với thực tế bao giờ cũng có khoảng cách. Đối với những nước càng phát triển mạnh khoảng cách ngắn, còn những nước đang phát triển, chậm phát triển khoảng cách đó khá dài. Việt Nam là nước có khoảng cách từ giấy tờ tới thực tiễn rất đáng kể.

Để khắc phục vẫn đề này không nằm ở tiêu chuẩn môi trường, quy chuẩn môi trường mà lại nằm ở hệ thống giám sát kiểm tra, thanh tra và thu nhận thông tin về môi trường để có hình thức xử phạt hợp lý khi các doanh nghiệp tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường.

Gần đây, ven biển miền Trung cũng có nhiều nghi vấn về việc xả thải không đúng pháp luật của một số cơ sở sản xuất gây ô nhiễm nặng nhưng vẫn phải chờ kết luận từ phía các cơ quan chức năng.

Hiện nay, một trong những công cụ quan trọng trong việc thực thi bảo vệ môi trường là câu chuyện giám sát của Nhà nước, xã hội. Luật Bảo vệ môi trường thực hiện tốt hay không tốt, phù hợp hay không phù hợp còn phụ thuộc vào cơ chế giám sát, cơ chế kiểm tra. Hiện các văn bản pháp luật mới có đưa ra một cơ chế giám sát dưới dạng của các cơ quan dân cử tức là Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp. Hệ thống giám sát thứ hai có liên quan tới người dân vẫn dựa vào Mặt trận Tổ quốc, trong khi đó hiện Mặt trận Tổ quốc cũng chưa thể hiện quyền giám sát của người dân.

Ông có thể đưa ra một vài kiến nghị gì đối với việc giám sát của người dân trong công tác bảo vệ môi trường để vấn đề này có sự thay đổi tích cực trong thời gian tới?

Hiện chỉ có Luật Đất đai 2013 có quy định người dân có quyền giám sát trực tiếp và các cơ quan phải có những điểm tiếp nhận ý kiến giám sát của người dân. Luật Bảo vệ môi trường chưa làm được điều này mà vẫn giám sát tập trung thông qua Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị thành viên có trách nhiệm thu nhận ý kiến của người dân.

Tôi cho rằng Luật Bảo vệ môi trường cần kiện toàn hệ thống giám sát và phải mở rộng quyền giám sát cho các tổ chức xã hội để người dân trực tiếp tham gia vào việc giám sát phát hiện các nguồn gây ô nhiễm và các cơ quan của Nhà nước chịu trách nhiệm quản lý, tiếp nhận ý kiến giám sát của người dân gắn với đó là trách nhiệm giải trình. Các cơ quan Nhà nước phải giải trình cho người dân hiểu được ý kiến giám sát của họ đúng hay sai, những điểm đúng phải được tiếp thu chỉnh lý lại. Đây là cơ chế Việt Nam cần thực hiện, từ đó mới có hệ thống giám sát sinh động và hiệu quả. Trao quyền giám sát bảo vệ môi trường cho người dân trên nguyên tắc sự nghiệp bảo vệ môi trường là sự nghiệp của toàn dân.

Xin cảm ơn ông!