Minh bạch để giá điện theo cơ chế thị trường

Để cho người tiêu dùng có thể thông cảm với việc tăng giá điện, mọi hoạt động của ngành điện cần được công khai, minh bạch Ảnh: ST

Giá điện cao hay thấp?

Do chi phí sản xuất điện tăng, nên để đảm bảo cho việc sản xuất và kinh doanh điện, Việt Nam đã điều chỉnh giá bán điện 7 lần trong 10 năm qua, trong đó 6 lần điều chỉnh giá điện lên và một lần điều chỉnh giảm giá điện cho DN có vốn đầu tư nước ngoài và người nước ngoài tại Việt Nam từ 1-1-2005.

Theo lộ trình của ngành điện, giá điện thường xuyên được đề nghị điều chỉnh tăng với lý do là giá điện ở nước ta còn thấp nên chưa thu hút được đầu tư. Ngược lại, những thay đổi về giá điện lại ảnh hưởng đến giá thành sản xuất của nhiều sản phẩm và tác động lớn đến đời sống nhân dân. Xung quanh giá bán điện nói riêng và ngành điện nói chung đang còn có rất nhiều ý kiến trái ngược nhau. Câu hỏi đặt ra là mức giá bán điện hiện nay như thế nào, là cao hay thấp? Hiện nay, giá bán điện được điều chỉnh theo cơ chế thị trường (thực hiện theo tinh thần Quyết định số 24/2011/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 15-4-2011 về điều chỉnh giá bán điện theo cơ chế thị trường và các văn bản hướng dẫn). Trong năm tài chính, giá bán điện chỉ được điều chỉnh khi thông số đầu vào cơ bản biến động so với thông số đã được sử dụng để xác định giá bán điện hiện hành. Các thông số đầu vào khác của giá bán điện chỉ được xem xét để điều chỉnh giá bán điện sau khi có báo cáo quyết toán, kiểm toán theo quy định.

Theo ông Phạm Minh Thụy (Viện Kinh tế- Tài chính), chính sách giá điện nhằm tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế đầu tư phát triển điện lực có lợi nhuận hợp lý. Chính sách này yêu cầu giá điện phải đảm bảo bù đắp được chi phí sản xuất và có lợi nhuận hợp lý để khuyến khích các thành phần kinh tế đầu tư vào phát triển điện lực, nhằm đáp ứng những thiếu hụt, mất cân đối cung- cầu hiện nay. Tuy nhiên giá điện hiện nay được nhiều người, nhiều tổ chức cho là thấp. Theo quy luật cung - cầu trên thị trường, rõ ràng giá bán thấp sẽ hạn chế nguồn cung và đẩy cầu lên làm cho quan hệ cung - cầu về điện ở nước ta càng căng thẳng thêm.

Bất cập trong giá điện được TSKH Nguyễn Thị Hiền chỉ ra ở một góc độ khác. Bà cho rằng, lâu nay dư luận thường nhấn mạnh đến “tính ưu việt” của điều chỉnh giá điện thông qua cơ chế “trợ cấp” cho các hộ nghèo mà ít chú ý đến tình trạng bao cấp rất lớn cho một số ngành sản xuất tiêu thụ nhiều điện năng như sản xuất thép. Điện cho sinh hoạt của TP. Hải Phòng chỉ khoảng 3,2 triệu kwh/ngày, trong khi nhu cầu điện của 8 nhà máy lớn trong đó có 6 nhà máy thép đã lên tới hơn 4 triệu kwh/ngày. Giá bán điện cho sản xuất thép là 909,28 đồng/kwh xấp xỉ 4,7 cents, trong khi giá bán điện cho công nghiệp, trong đó có thép, của Thái Lan là 8,12 cents, Singapore 14,1 cents.

Về phía người tiêu dùng, vấn đề không phải nằm ở chỗ giá điện cao hay thấp mà nó phải gắn với sự minh bạch trong hoạt động của đơn vị hiện đang sản xuất hơn 70% lượng điện hiện nay đó là Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Trong khi DN liên tục kêu lỗ và đầu tư ngoài ngành kém hiệu quả (lỗ 1.000 tỷ ở EVN Telecom) thì lương của nhân viên Tập đoàn lại ở luôn ở mức “khủng”. Ông Vương Ngọc Tuấn, đại diện Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng cho rằng: "Người tiêu dùng không thể chấp nhận những áp đặt thiếu minh bạch, không hợp lý. Giá điện chỉ có thể tăng khi vật tư đầu vào như dầu khí, than… tăng mà không thể tăng để bù lỗ cho những hoạt động quản lý yếu kém và để trả lương không hợp lý cho ngành điện. Muốn để cho người tiêu dùng có thể thông cảm với việc tăng giá điện thì mọi hoạt động của ngành điện cần được công khai, minh bạch hơn".

Không biến độc quyền Nhà nước thành độc quyền DN

Phương thức quản lý đối với hoạt động sản xuất kinh doanh điện hiện nay ở Việt Nam còn nhiều bất cập. Thực hiện xây dựng thị trường điện cạnh tranh là chủ trương của Đảng và Nhà nước theo quan điểm đa dạng hoá phương thức đầu tư và kinh doanh điện, khuyến khích nhiều thành phần kinh tế tham gia, không biến độc quyền Nhà nước thành độc quyền DN.

Thời gian qua, với nhiều chủ trương, chính sách khuyến khích phát triển các thành phần tham gia vào thị trường phát điện, nhiều nhà máy điện độc lập ra đời, nhưng cho đến nay ngành điện vẫn còn độc quyền bởi tính đến năm 2009, EVN vẫn chiếm khoảng 70% tổng sản lượng điện sản xuất của cả nước. Ở khâu truyền tải, EVN độc quyền 100%, ở khâu phân phối, EVN giữ 95% và độc quyền bán điện cho các khách hàng tiêu thụ điện cuối cùng (sản xuất và tiêu dùng dân cư). Theo ông Vũ Xuân Thuyên, chuyên viên cao cấp của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, hiện nay đơn vị mua buôn điện duy nhất là Công ty mua bán điện và đơn vị vận hành hệ thống và thị trường điện là Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia vẫn trực thuộc EVN thì rất khó để tạo nên thị trường phát điện cạnh tranh. Đã đến thời điểm tách các cơ quan này ra khỏi EVN, hoạt động kinh doanh độc lập với các khâu phát điện, sẽ tạo đà cho hình thành thị trường điện cạnh tranh. Ông Thuyên đề nghị: Kinh nghiệm quốc tế chỉ ra rằng, phải tách bạch các khâu phát điện, truyền tải điện và phân phối đến hộ tiêu dùng. Các thông tin về giá thành sản xuất điện phải minh bạch. Luôn có các kế hoạch áp dụng tiến bộ khoa học để nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống điện, đặc biệt giảm tổn thất điện năng tới mức thấp nhất có thể.

Một số chuyên gia kinh tế cho rằng, khi áp dụng giá điện theo cơ chế thị trường thì điều kiện cần và đủ là thiết kế thị trường đã hoàn chỉnh (không có bóng dáng độc quyền chi phối). Chính vì vậy, không phải ngẫu nhiên mà dư luận đòi hỏi việc tái cơ cấu EVN phải đi song hành với yêu cầu minh bạch, công khai có yếu tố hình thành giá điện, để người tiêu dùng cảm thấy yên tâm đây là giá cạnh tranh, không phải giá độc quyền.

Cục Quản lý giá, Bộ Tài chính: Thời gian tới tiếp tục thực hiện lộ trình giá thị trường đối với giá điện vào thời điểm thích hợp, phù hợp với mục tiêu lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô và đảm bảo an sinh xã hội. Giá điện phải dần bù đắp được các chi phí thực tế, hợp lý phải bỏ ra để sản xuất, kinh doanh điện; trong đó có cả các chi phí sản xuất, kinh doanh điện còn “treo” lại chưa được tính vào phương án giá điện. Tiếp tục thực hiện chính sách hỗ trợ cho các hộ sử dụng điện là hộ nghèo, hộ thu nhập thấp như hiện nay và thực hiện thanh tra, kiểm tra về giá điện, công bố công khai trên dư luận để tạo sự minh bạch và đồng thuận của xã hội. Ông Vương Ngọc Tuấn, Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng: Trong khi ngành điện lỗ nặng, nợ nhiều, làm ăn không hiệu quả thì lương ngành điện lại quá cao, gấp nhiều lần các ngành khác. Nếu theo cơ chế thị trường thì khi kinh doanh khó khăn, thông thường biện pháp của DN là cắt giảm chi phí tiền lương, mà trước hết là lương của cán bộ lãnh đạo, quản lý. Ở đây, lương của cán bộ quản lý, lãnh đạo không những không bị cắt giảm mà còn cao gấp nhiều lần lương của công nhân trực tiếp sản xuất. Nếu những bất hợp lý như vậy cũng đều đưa vào giá bán điện để người tiêu dùng gánh chịu thì phản ứng tiêu cực của người tiêu dùng là điều dễ hiểu. TS. Nguyễn Minh Phong, Viện Nghiên cứu phát triển KT-XH Hà Nội: Thực tế đã, đang và sẽ còn khẳng định, không sợ thiếu vốn, thiếu hàng hóa và sản phẩm dịch vụ cho nhu cầu ngày càng tăng cao của thị trường, dù đó là điện năng, mà chỉ sợ thiếu cơ chế khuyến khích và quản lý đầu tư hiệu quả, cũng như thiếu cơ chế tuyển chọn đúng đội ngũ cán bộ, chuyên gia và nhà đầu tư có đủ năng lực, tâm và tầm để phát triển ngành điện và các dạng năng lượng khác vì lợi ích chung của quốc gia và cộng đồng. Có 4 nguyên tắc để góp phần giải bài toán điện theo cơ chế thị trường đó là: Cần gỡ rối và xử lý những vướng mắc xuất phát từ lợi ích quốc gia tổng thể và dài hạn; cần đa dạng hóa các nguồn vốn và hình thức đầu tư, cũng như đa dạng hóa các dạng năng lượng điện cung cấp cho phát triển đất nước; bảo đảm an ninh năng lượng và môi trường trong sản xuất và phân phối điện; và tăng cường năng lực, hiệu lực quản lý Nhà nước, mở rộng sự minh bạch và giám sát xã hội đối với ngành điện.

Minh Anh