Mai Văn Phấn: giữa khối rubic thi ca huyền ảo

Nhà thơ Mai Văn Phấn.

Kẻ giang hồ biết im lặng! Tôi nói vậy bởi suối nguồn thơ ca đã nảy nở trong tâm hồn cậu bé Mai Văn Phấn, sinh năm 1955 (tuổi Ất Mùi), ở miệt Kim Sơn, Ninh Bình tự bao giờ không rõ nữa. Chính vì thế, tuy là một học sinh giỏi, nhưng Phấn bỏ qua những cơ hội học hành để thăng tiến mà đã khoác áo lính vào năm 1974, khi vừa thi tốt nghiệp cấp 3 tại trường huyện. Chắc cha mẹ và mọi người trong nhà không ai biết cái mộng văn chương đã ấp ủ trong tâm hồn anh bấy lâu nay. Vào bộ đội chả mấy chốc, Phấn đã có bài thơ đầu tiên in trên báo Phụ nữ Việt Nam. Đến nay bài thơ “Hoa xoan” ấy đã trở thành kỷ niệm. Nhưng chính từ đây, không hiểu sao Phấn lại muốn xóa đi tất cả những điều đã từng nhận biết về thơ ca, và đã khoanh tay ngừng cuộc chơi. Đời lính đầy trải nghiệm trên những tuyến đường sau tay lái cũng đã dừng chân. Một kẻ giang hồ vặt đây đó đã thôi hát những khúc ca lãng tử để tìm lại mình. Lý gì vậy?

Phấn đã lao vào học và đọc nhiều. Anh trăn trở nhiều về đường thơ của mình và bạn bè. Khác với mọi người làm thơ trẻ ngày đó, Phấn không hồ hởi say mê viết tiếp những gì mình đã sống một cách hồn nhiên, theo mẫu cánh “Hoa xoan” nữa. Cần phải đổi mới, không thể mãi mãi là một thứ vần điệu lãng tử mộng mơ. Không biết bao đêm lận đận với những suy tư, Phấn mơ về những ánh sáng màu được khúc xạ, từ một miền kỳ ảo nào đó phát quang. Từ đó anh ngừng viết. Một kẻ giang hồ biết dừng chân không dễ. Đó là một bản lĩnh của một thi nhân. Điềm tĩnh để xác tín lại những cung bậc nào sẽ ngân lên trong bản hòa tấu thi ca. Một giọng lĩnh xướng vút lên trong bản thánh ca mà Phấn đang trên con đường đi tìm mình. Phát hiện ra mình là ai? Tồn tại hay không tồn tại!? Đâu có dễ. Khó mấy ai làm được như anh, khi im lặng đến 16 năm mới cầm bút trở lại.

Đó là câu chuyện bắt đầu từ khi Mai Văn Phấn đã bước qua tuổi hạn 37. Nhưng phải nói vía anh cũng lạ, mới xuất hiện đã bị dư luận đánh cho tơi tả khi bị vu là có vấn đề thế sự trong bài thơ “Thuốc đắng” sau bao năm im hơi lặng tiếng. Họ tập trung vào khổ thơ kết để luận bàn và suy diễn. Bây giờ đọc lại mới thấy cái độ tinh tế, cái thần ám ảnh đúng chất Mai Văn Phấn. Bài thơ chỉ là chuyện cho con uống thuốc khi bị sốt thôi nhưng quả có sức dư ba lạ lùng: “Con đang ăn gì trong mơ/ Cha để chén lên cửa sổ/ Khi lớn bằng cha bây giờ/ Đáy chén chắc còn bão tố”. Nhưng đến khi chùm thơ của Mai Văn Phấn, trong đó có bài “Thuốc đắng” được Hội Văn nghệ Hải Phòng trao giải cao nhất, thì mới coi là tai qua nạn khỏi.

Từ đó có thể nói thơ Mai Văn Phấn có một giọng thơ tinh tế với những cảm xúc rất sâu lắng, và vẻ đẹp của ngôn từ ở những câu kết. Nếu ta đọc phần thơ từ khởi đầu cho đến năm 1995 đều có thể nhận biết, thơ anh hiển hiện một gam màu thuần nhất dòng hiện thực lãng mạn. Nhất là bài “Nghi lễ cuối cùng”, chất lãng mạn dồn nén trong khổ kết: “Chạm bờ ánh sáng/ Anh quỳ xuống./ Em hiện thân trong chiếc áo thiên thần/ Lấy một ít nước gọi lên máu và sữa cỏ/ Em dịu dàng rửa tội cho anh”. Nhưng rồi có thể nói đây cũng là một điểm dừng của một Mai Văn Phấn hiện thực tài hoa. Có điều lạ ở anh, nói cho cùng là rất dễ chán mình, vì anh không muốn làm mệt người đọc ở những gì đã qua. Không còn mới nữa. Cho dù, sau giải nhất thơ Hải Phòng, nhà thơ Mai Văn Phấn còn đoạt hai giải nhì thơ (không có giải nhất) của báo Văn Nghệ và báo Người Hà Nội, vào năm 1994 và 1995. Anh quyết từ giã hình ảnh: “Ghé môi vào miệng thời gian/ Cho hơi thở mọc vô vàn cỏ non” (Tản mạn về cỏ). Lại một hành trình mới khám phá tự nơi mình, mà anh hay nói đến sự “vong thân”; Giang hồ trong chính bản ngã mình.

Người ta nói có tới hàng ngàn cách để lập lại trật tự của khối Rubic, và nhanh là 30 giây hoàn thiện 6 khối màu. Tôi bất ngờ liên tưởng, để tạo dựng phong cách thơ của mình, Mai Văn Phấn phải mất tới những 30 năm. Nghĩa là từ khi anh bỏ bẵng một thời gian hơn mười năm, đến năm 2010, tập thơ “Bầu trời không mái che” của anh được nhận giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam.

Mới đây tôi gặp anh tại Hải Phòng, quê hương thứ hai và cũng là nơi anh gắn bó công tác tại Cục Hải quan Hải Phòng hàng chục năm đã tạo dựng sự nghiệp thơ của anh trong hơn hai mươi năm qua. Tôi bất ngờ gặp lại nụ cười hiền lành đậm chất “Tràng An”, một xứ sở tuyệt đẹp ở quê anh Ninh Bình. Đôi mắt anh cũng cười theo câu chuyện vui, khi anh thoát khỏi thơ. Tôi bỗng dưng nghĩ anh có hai khuôn mặt. Một là hình ảnh mơ màng của đồng quê và một là hiền triết bí ẩn, và cũng đầy cồn cào của sóng biển. Tôi yêu cả hai gương mặt đó. Một gương mặt thơ từ đầu cho đến 1995 và một chân dung hiện thực huyền ảo Mai Văn Phấn từ đó đến nay.