Hơn 20 thủ tục hành chính “đòi” phải có hộ khẩu: Sự phân biệt đối xử với công dân

Quá nhiều thủ tục hành chính khi làm đều phải có hộ khẩu (ảnh minh họa). (Ảnh: T.C.A)

Theo PGS-TS Đặng Nguyên Anh - Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, “một loại giấy tờ công dân duy nhất là giấc mơ của người dân hiện nay”.

5 loại hệ thống quản lý “trùm” lên một đứa trẻ mới sinh

“Do không có hộ khẩu, chúng tôi phải về quê xác minh tất cả các giấy tờ cần thiết, ví dụ như việc đổi chứng minh thư nhân dân. Tôi phải trả 260.000 đồng tiền xe khách khứ hồi để về Sóc Trăng và nghỉ làm 3 ngày” - một công nhân di cư tại An Lạc, Bình Tân - nói.

Ông Phạm Trọng Cường (Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội) cho rằng: “Hệ thống quản lý dân cư của Việt Nam rất quái dị. Hiện nay, một đứa trẻ sinh ra bị trùm lên 5 loại hệ thống quản lý gồm: Hệ thống quản lý hộ khẩu của công an, hệ thống hộ tịch của tư pháp, hệ thống quản lý lý lịch tư pháp, hệ thống chứng minh nhân dân, hệ thống quản lý hộ chiếu. Việt Nam phải đầu tư rất nhiều tiền để xây dựng các loại hệ thống vô cùng tốn kém nhưng không có cơ quan nào trả lời được nếu Quốc hội hỏi số sinh, số tử để hoạch định các vấn đề chính sách”.

Hầu hết các giao dịch dân sự đều yêu cầu có bản sao hoặc sổ hộ khẩu trong hồ sơ là điều cần thiết bắt buộc như công chứng, xin cấp giấy phép kinh doanh, vay vốn, đăng ký xe, mua điện, cấp nước...

“Đa số người dân tham gia cuộc khảo sát đều cho rằng, hệ thống hộ khẩu cần được nới lỏng hơn và cần được cải cách để tránh hạn chế quyền tự do cư trú của công dân và tình trạng tiêu cực, tham nhũng” - ông Đặng Nguyên Anh chia sẻ.

Ông Vũ Hoàng Linh - chuyên gia kinh tế của World Bank - cho biết có ít nhất 5,6 triệu người không có hộ khẩu thường trú tại nơi họ đang cư trú, bao gồm 36% dân cư của TPHCM và 18% dân cư ở Hà Nội. 40% số người không có hộ khẩu thường trú đã chuyển đến các tỉnh, thành phố nơi họ đang cư trú trước năm 2010.

Người tạm trú bị phân biệt

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, những người không có hộ khẩu thường trú thường bị phân biệt khi xin việc trong cơ quan nhà nước. Tại Hà Nội, TPHCM, Đà Nẵng, việc có hộ khẩu đăng ký thường trú đã trở thành tiêu chí bắt buộc đối với hầu hết cán bộ nhà nước. Người không có hộ khẩu thường trú mà muốn nộp đơn thì phải đáp ứng tiêu chí: Tốt nghiệp ĐH loại xuất sắc, có bằng tiến sĩ trước 35 tuổi…

Theo các chuyên gia, những người không có hộ khẩu thường trú phải đối mặt với nhiều bất lợi trong thị trường lao động. Cụ thể, nghiên cứu về người di cư tạm thời tại Hà Nội và TPHCM trong năm 2008 chỉ ra rằng, người không có hộ khẩu thường trú thường có xu hướng phải làm công việc chất lượng thấp, bị trả lương thấp trong điều kiện làm việc không
ổn định.

Tuy nhiên, điều tra năm 2015 cho thấy, những khác biệt lớn về công việc theo tình trạng cư trú, đó là đối tượng tạm trú có nhiều khả năng được tuyển dụng hơn so với người có hộ khẩu thường trú. Điều này được giải thích bởi đối tượng đăng ký tạm trú là người nhập cư chuyển tới sống tại địa bàn hiện tại chỉ với mục đích làm việc và những người này thường ở trong độ tuổi lao động vàng.

Báo cáo của World Bank chỉ ra rằng mặc dù chính sách trên toàn quốc về việc khám-chữa bệnh miễn phí cho trẻ dưới 6 tuổi nhưng ¼ số trẻ tạm trú vẫn không có bảo hiểm y tế. Một phần nguyên nhân là do tình trạng hộ khẩu của các em. Một số người tạm trú cũng gặp trở ngại trong việc đăng ký khám-chữa bệnh ở địa phương nơi họ cư trú. Điều này nghĩa là họ phải chi trả nhiều hơn cho việc chăm sóc sức khỏe.

Trong một cuộc phỏng vấn, hiệu trưởng của một trường mẫu giáo nói rằng việc nhận trẻ di cư là không tốt cho trường bởi bố mẹ các em có thể thường xuyên thay đổi nơi cư trú, gây nên sự không ổn định cho sĩ số lớp học. Theo vị hiệu trưởng thì các trường mẫu giáo không muốn nhận trẻ tạm trú vì lý do này.

“Ở cấp mẫu giáo, tôi phải gửi con tới trường tư vì không thể vào được trường công. Tôi sẽ gửi con trở lại quê để đi học vì không chắc có thể đăng ký cho con theo học trong các trường ở TP” - một người dân tạm trú ở Vĩnh Tuy, Hà Nội cho biết.

PGS-TS Đặng Nguyên Anh cho biết “Việc quản lý là cần thiết nhưng phải thuận tiện chứ không phải đẩy cái khó cho người dân. Chúng tôi mong muốn hệ thống quản lý mới đơn giản hóa thủ tục, để hộ khẩu không còn là yếu tố đầu vào bắt buộc để công dân nhận được các dịch vụ mà họ cần có, và đáng có. Chúng ta nên cố gắng kết hợp nhiều giấy tờ kết hợp vào 1 tấm thẻ. Nhưng để làm được điều này cần có sự kết hợp giữa Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Bộ Y tế, Bộ GDĐT. Việc đơn giản hóa các giấy tờ thành 1 giấy tờ duy nhất là giấc mơ của người dân hiện nay”.