Hiệu quả thanh tra giám sát - yếu tố then chốt để thị trường chứng khoán minh bạch

Các đơn vị giám sát TTCK phối hợp với các Sở GDCK và các đơn vị liên quan tăng cường giám sát giao dịch và giám sát tuân thủ trên TTCK. Ảnh: ST

Tăng cường giám sát, xử phạt nghiêm minh

Theo Luật Chứng khoán 2019, hệ thống giám sát được xây dựng hướng tới mô hình ba cấp giám sát. Cụ thể: công ty chứng khoán là giám sát tuyến một; sở Giao dịch chứng khoán (GDCK) và Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) là giám sát tuyến hai; Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) là giám sát tuyến ba. Luật Chứng khoán 2019 cũng cho phép chủ thể giám sát như UBCKNN, sở GDCK kịp thời xử lý, ngăn chặn rủi ro, vi phạm ảnh hưởng tới sự vận hành ổn định, an toàn của thị trường.

Giám sát thị trường thể hiện ở hai nhiệm vụ chính là giám sát giao dịch và giám sát tuân thủ, được tiến hành thường xuyên. Trong đó, về hoạt động giám sát giao dịch, đơn vị giám sát TTCK phối hợp với các sở GDCK và các đơn vị liên quan theo dõi, phân tích diễn biến các phiên giao dịch có biến động mạnh, tổ chức kiểm tra các mã có dấu hiệu giao dịch bất thường, vi phạm quy định về giao dịch chứng khoán…

Bên cạnh đó, UBCKNN còn chuyển thanh tra áp dụng các chế tài xử phạt mạnh bao gồm biện pháp buộc hoàn trả tiền cho nhà đầu tư, góp phần quan trọng hạn chế vi phạm về chào bán, phát hành không đăng ký, không báo cáo của các DN. Nếu giai đoạn 2015-2020, bình quân mỗi năm có khoảng hơn 170 quyết định xử phạt thì từ 1/1/2021 - thời điểm Luật Chứng khoán chính thức có hiệu lực và tăng thẩm quyền của UBCKNN trong thanh tra, xử phạt, số lượng bình quân các các quyết định xử phạt trong 3 năm 2021-2023 tăng hơn gấp đôi. Thực tế này cho thấy tính chủ động trong hoạt động quản lý, giám sát, thanh tra đã ngày một hiệu quả, sát thực với thực tế TTCK và đảm bảo mọi hoạt động diễn ra công khai, công bằng.

Tiếp tục nâng cao hiệu quả thanh tra, giám sát

Trong thời gian qua, việc phát hiện và xử lý giao dịch trên TTCK còn nhiều khó khăn về mặt kỹ thuật và pháp lý. Hệ thống giám sát phát hiện gian lận còn chưa được kịp thời, chưa đánh giá được chính xác hiệu quả của các tiêu chí giám sát, không có khả năng tiên lượng đối với các cách thức gian lận mới; hệ thống pháp luật chính sách chống gian lận và chính sách tố cáo không được thiết lập hoặc không được hiệu quả; chế tài xử phạt chưa đủ sức răn đe, các đối tượng có nhiều cách thức để tránh các hình phạt hoặc lựa chọn mức phạt với tội nhẹ hơn...

Tuy nhiên, thông qua hoạt động kiểm tra, giám sát, thanh tra đã kịp thời phát hiện, xử lý nhiều vi phạm, đặc biệt, đã chuyển cơ quan chức năng xử lý một số vụ thao túng.

Thời gian tới, để tăng cường giám sát theo tuyến và thanh tra, kiểm tra hiệu quả, trước hết cần phải bảo đảm thực thi chính sách pháp luật, bên cạnh đó cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống giám sát, quy định về hoạt động giám sát để đáp ứng yêu cầu giám sát đối với thị trường đang phát triển mạnh cả về chiều rộng và chiều sâu.

Ngoài ra, cần tiếp tục tăng cường giám sát về công bố thông tin cũng như chấn chỉnh, tăng cường chất lượng công tác thanh kiểm tra. Phối hợp chặt chẽ với cơ quan chức năng trong điều tra, xác minh, xử lý các vụ việc có dấu hiệu tội phạm, vi phạm pháp luật trên TTCK; phối hợp với cơ quan quản lý trong giám sát việc tuân thủ pháp luật của các thành viên thị trường. Hoạt động thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm giúp cơ quan quản lý đánh giá việc tuân thủ pháp luật của tổ chức, cá nhân tham gia thị trường, các bất cập về pháp lý, trên cơ sở đó xem xét việc sửa đổi, hoàn thiện các quy định pháp luật.

Một giải pháp quan trọng là cần sớm xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu chung cho toàn TTCK, kết nối, chia sẻ thông tin, xây dựng các ứng dụng quản lý, giám sát và có kết nối trao đổi dữ liệu không chỉ trong nội ngành mà cả với các cơ quan chức năng khác như thuế, thanh tra giám sát ngân hàng, Công an.

Hiện nay, Chính phủ đã giao Bộ Tài chính chỉ đạo UBCKNN, sở SGDCK và VSDC kết nối Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, hệ thống định danh và xác thực điện tử, thực hiện rà soát, xác thực, làm sạch dữ liệu thông tin về người tham gia giao dịch chứng khoán. Ngày 24/11/2023, UBCKNN đã ký kết Kế hoạch phối hợp với Cục Cảnh sát Quản lý hành chính về trật tự xã hội (C06) để triển khai Đề án Phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2023-2025, tầm nhìn đến năm 2030. Trong thời gian tới, sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với C06 và các đơn vị có liên quan tổ chức triển khai các nhiệm vụ làm sạch dữ liệu về nhà đầu tư và người được cấp chứng chỉ hành nghề chứng khoán.