Hết thời “phung phí” năng lượng

Ảnh minh hoạ.

Theo các chuyên gia, trong thời gian 20 năm nữa, khi tiêu thụ năng lượng dự báo tăng tương ứng với sự tăng trưởng cao của nền kinh tế, Việt Nam sẽ phải đối mặt với sự hạn chế về trữ lượng. Do đó, khả năng Việt Nam lâm vào tình trạng nhập siêu năng lượng từ sau năm 2015 là hoàn toàn có cơ sở dự báo chính xác.

Nghiên cứu của Th.s Hoàng Văn Cương, Viện Nghiên cứu Quản lí kinh tế Trung ương cho rằng, nếu Việt Nam không có thay đổi đáng kể về tiêu dùng năng lượng, với xu thế hiện nay thì đến năm 2050, nhu cầu về năng lượng sẽ tăng 15 lần so với năm 2000 và chất thải Cácbon phát ra do tiêu dùng năng lượng sẽ tăng 26 lần trong cùng giai đoạn. Trong khi đó, năng lượng không tái tạo đang ngày càng cạn kiệt. Bằng chứng là nước ta từ vị trí XK than ròng đã phải NK để phục vụ nhu cầu năng lượng trong nước.

Theo Quy hoạch điện VII, tổng lượng than cần cho ngành điện vào năm 2020 là 67,3 triệu tấn để sản xuất khoảng 156 tỷ kWh (chiếm 46,8% sản lượng điện sản xuất). Đến năm 2030 sẽ tiêu thụ 171 triệu tấn than để sản xuất khoảng 394 tỷ kWh (chiếm 56,4% sản lượng điện sản xuất). Với yêu cầu này, từ năm 2015, Việt Nam sẽ phải NK khoảng 6 triệu tấn than/năm. Khả năng dự trữ theo kế hoạch hiện tại sẽ không đủ để ổn định nền kinh tế trong nước nếu thế giới phải đối mặt với cuộc khủng hoảng thiếu về dầu mỏ.

Cùng chung quan điểm Việt Nam sẽ thành nước NK năng lượng, ông Đỗ Hữu Hào, nguyên Thứ trưởng Bộ Công Thương, Chủ tịch Hội Sử dụng năng lượng tiết kiệm hiệu quả Việt Nam cho rằng: Trong khi Việt Nam còn đang loay hoay trong việc tìm hướng đi vào các nguồn năng lượng mới (như điện hạt nhân, phong điện, điện mặt trời..) thì hiện tại Việt Nam đang khai thác đồng bộ các nguồn năng lượng sơ cấp: Than, điện, dầu khí và nhiên liệu dầu. Các nguồn năng lượng này đảm bảo cho sự phát triển kinh tế-xã hội của Việt Nam trong 10-20 năm nữa. Tuy nhiên Việt Nam đã chuyển từ một quốc gia XK năng lượng sang NK năng lượng là chính.

Trong số các nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi nhanh chóng này, các chuyên gia đã đặt nguyên nhân sử dụng năng lượng chưa hiệu quả lên hàng đầu. Ông Đỗ Hữu Hào chia sẻ: Nguyên nhân sâu xa là do hiệu suất chung của ngành năng lượng thấp; sử dụng năng lượng chưa tiết kiệm và chưa hiệu quả, chi phí khai thác, biến đổi, truyền tải và phân phối năng lượng cao do công nghệ lạc hậu, quản lí còn nhiều bất cập. Bên cạnh đó, giá năng lượng chưa phản ánh chính xác các yếu tố đầu vào của sản xuất và phân phối sản phẩm năng lượng cũng được nhắc đến như một “nút thắt” khiến tình hình năng lượng ở Việt Nam ngày càng căng thẳng.

Ông Phương Hoàng Kim, Vụ trưởng Vụ Khoa học công nghệ và Tiết kiệm năng lượng (Tổng cục Năng lượng) chỉ ra rằng: “Giá năng lượng Việt Nam là “nút thắt” quan trọng nhất của ngành năng lượng. Với giá năng lượng hiện nay, rất khó thu hút nhà đầu tư vào ngành năng lượng. Vì vậy, dù các dự án năng lượng thiếu vốn cũng rất khó kêu gọi vốn từ bên ngoài. Thế nhưng để có một cơ chế giá năng lượng phù hợp, phản ánh đầy đủ các chi phí đầu vào của ngành năng lượng trong khi phải đảm bảo cân đối các yếu tố kinh tế vĩ mô là rất khó. Bởi trước đây, Việt Nam là nước XK năng lượng, nhu cầu về năng lượng không “nóng” như bây giờ.

Tiết kiệm

Bên cạnh các biện pháp chủ động đầu tư phát triển các cơ sở sản xuất năng lượng truyền thống và huy động các nguồn năng lượng mới (năng lượng hạt nhân) và năng lượng tái sinh (năng lượng gió, năng lượng mặt trời và năng lượng địa nhiệt, năng lượng đại dương...), thì một trong số các biện pháp để giảm căng thẳng trong khoảng cách giữa cung và cầu là sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả.

Ông Hoàng Văn Cương cho rằng: Nhân loại không thể tiếp tục khai thác một cách ồ ạt các nguồn tài nguyên nhiên liệu như trước kia nữa. Hiện có nhiều giải pháp kĩ thuật để tăng cường hiệu quả năng lượng. Tuy nhiên, nếu chỉ có giải pháp kĩ thuật không thì sẽ không đủ, mà cần phải tiết kiệm. Khả năng tiết kiệm năng lượng tồn tại trong tất cả các khu vực của nền kinh tế: Thiết kế nhà, quản lí và quy hoạch thành phố, tổ chức giao thông, hiện đại hóa các công cụ công nghiệp, hệ thống biểu giá cho năng lượng tái tạo... Chỉ trên cơ sở huy động toàn bộ các tác nhân trong mọi lĩnh vực cùng tiết kiệm và sử dụng năng lượng hiệu quả, dưới hình thức này hoặc hình thức khác, mới có thể hướng được sự phát triển bền vững cho cả cộng đồng.

Trên thực tế, Việt Nam đã bắt đầu hành động vì hiệu quả năng lượng từ năm 1995. Từ 1995 tới 1999, nhờ sự hỗ trợ của Pháp và Nhật Bản, một nghiên cứu tổng thể đã tiến hành với các chuyên gia quốc tế. Nghiên cứu này đã cho phép đánh giá thực trạng năng lượng trong các lĩnh vực khác nhau và xây dựng các công cụ pháp quy và thể chế. Kể từ năm 2006, nhiều dự án lớn do Ngân hàng thế giới và UNDP tài trợ đã thực hiện trong khuôn khổ chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng hiệu quả và tiết kiệm.

Nhiều văn bản luật cũng như các quy chuẩn đã được ban hành, đặc biệt trong lĩnh vực xây dựng. Nhiều chương trình trợ cấp cũng đã dự kiến nhằm khuyến khích việc sử dụng các thiết bị có hiệu suất năng lượng cao. Các nỗ lực trên bước đầu đã đem lại kết quả. Các tác nhân kinh tế ngày càng nhận thức tốt hơn về các vấn đề của sử dụng hiệu quả và tiết kiệm năng lượng. Theo một cuộc điều tra thực hiện năm 2007, 96% DN hiện nay cho rằng sử dụng hiệu quả và tiết kiệm năng lượng là một vấn đề quan trọng. Trái lại, các DN hiện vẫn còn lúng túng trong triển khai các giải pháp kĩ thuật mới.

Lương Bằng