Giải quyết ùn tắc dưa hấu xuất khẩu sang Trung Quốc: Mới chỉ lo phần ngọn...

Hiện nay đang vào thời điểm thu hoạch, mỗi ngày trung bình có hơn 300 xe dưa hấu, gần 200 xe thanh long đến cửa khẩu Tân Thanh để XK sang Trung Quốc.

Mặt hàng XK, NK chủ yếu qua cửa khẩu chiếm 95% là trái cây tươi, nông sản. Trong đó kim ngạch XK nông sản của Việt Nam cao trung bình hàng năm gấp 4 - 5 lần kim ngạch NK hàng nông sản từ Trung Quốc. Tổng kim ngạch XNK qua cửa khẩu năm 2014 là 846,3 triệu USD (trong đó XK 719,2 triệu USD, NK 127,1 triệu USD).

Hiện nay đang vào thời điểm thu hoạch, mỗi ngày trung bình có hơn 300 xe dưa hấu, gần 200 xe thanh long đến cửa khẩu Tân Thanh để XK sang Trung Quốc. Mặc dù thời gian làm thủ tục hải quan chỉ 1 phút đã làm xong thủ tục thông quan lô hàng, nhưng việc thực xuất sang phía Trung Quốc lại phụ thuộc vào phía bạn hàng Trung Quốc, do vậy tuy đã làm xong thủ tục hải quan, nhưng hàng hóa vẫn nằm lại cửa khẩu.

Qua phân tích số liệu, tình hình kim ngạch XNK những năm qua, nhu cầu tiêu dùng hàng nông sản của Trung Quốc vẫn tăng do Trung Quốc là một thị trường tiêu thụ hàng lớn không chỉ của Việt Nam. Do vậy, dự báo tình hình XK mặt hàng nông sản qua cửa khẩu phụ Tân Thanh năm 2015 vẫn có chiều hướng tăng 10 – 15% so với cùng kỳ 2014.

Trong các mặt hàng nông sản XK qua cửa khẩu thì mặt hàng dưa hấu hàng năm XK qua cửa khẩu năm sau đều tăng hơn năm trước về số lượng, kim ngạch. Năm 2014, sản lượng thu hoạch mặt hàng “dưa hấu quả tươi” tăng đột biến về số lượng so với những năm trước, nên lượng hàng hóa dồn lên tỉnh Lạng Sơn để XK vào thời điểm giữa tháng 3 đến giữa tháng 4 hàng năm tăng cao.

Có ngày lượng phương tiện tăng trên 1.000 xe trong khi cơ sở hạ tầng bãi hàng tại cửa khẩu phụ Tân Thanh chỉ có sức chứa 200 - 300 xe nên các phương tiện phải đỗ tràn ra quốc lộ 1, quốc lộ 4A và trục đường dẫn vào cửa khẩu.

Trung bình mỗi ngày đầu tháng 4-2015, lực lượng Hải quan cửa khẩu làm thủ tục XK từ 300 - 350 xe, trong đó dưa hấu 100 - 150 xe, thanh long gần 100 xe. Số lượng xe tồn lại cửa khẩu trung bình 300- 400 xe.

Qua thực hiện nhiệm vụ quản lý Nhà nước về hải quan nhiều năm qua thấy rằng, tình hình XK dưa hấu ùn tắc tại cửa khẩu Tân Thanh có những nguyên nhân sau:

1. Nhiều năm qua các doanh nghiệp và thương nhân Việt Nam XK dưa hấu đều làm thủ tục hải quan XK theo loại hình XK biên giới (tiểu ngạch), không có hợp đồng ngoại thương, không có sự ràng buộc về yếu tố giá cả theo quy định thương mại quốc tế. Do vậy “được mùa rớt giá” đã diễn ra nhiều năm nay, rủi ro đều thuộc về doanh nghiệp, tư thương và đặc biệt là người nông dân.

2. Dưa hấu là mặt hàng truyền thống chỉ giao nhận, buôn bán chủ yếu qua cửa khẩu Tân Thanh - Pò Chài nên các DN Việt Nam không thể đưa hàng hóa đến các cửa khẩu khác thuộc tỉnh hoặc khác tỉnh để giao nhận, buôn bán.

Bên cạnh đó, đặc thù hàng XK đều được bốc, dỡ, sang xe phía bên chợ Pò Chài - Trung Quốc nên việc bốc dỡ hàng nông sản phụ thuộc vào nhân công, năng lực, dịch vụ bốc dỡ phía Trung Quốc. Mặt hàng dưa hấu khi XK thường được thương nhân trong nước bảo quản thô sơ trên phương tiện vận tải, được lót đệm bằng rơm rạ, chưa đóng gói phân loại, khi làm xong thủ tục hải quan XK qua cửa khẩu, các thương lái Trung Quốc mới bốc dỡ hàng, sang xe, thực hiện đóng hộp, phân loại để vận chuyển tiếp vào sâu trong nội địa dẫn đến thời gian luân chuyển sang tải hàng kéo dài hơn so với giao nhận các mặt hàng khác.

3. Mặt hàng dưa hấu là mặt hàng khó bảo quản sau thu hoạch, không chế biến được thành các mặt hàng sấy, khô, một số ít được chế biến đóng hộp nhưng chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ không đáp ứng được nhu cầu tiêu thụ của nông dân khi vào chính vụ thu hoạch.

4. Thời điểm trồng và thu hoạch tại các tỉnh từ miền Nam ra đến miền Trung chưa được quy hoạch vùng, quy hoạch thời điểm gieo trồng dẫn đến trái cây chín cùng một thời điểm, buộc các nhà vườn phải cắt hái thu hoạch trong khi nhu cầu tiêu dùng trong nước chỉ chiếm một phần nên đồng loạt vận chuyển lên cửa khẩu xuất bán.

Để tháo gỡ những khó khăn trên cho doanh nghiệp và tư thương XK nông sản sang thị trường Trung Quốc, đặc biệt là mặt hàng dưa hấu, cơ quan Hải quan và các lực lượng chức năng tại cửa khẩu Tân Thanh và chính quyền địa phương đã chủ động đưa ra nhiều giải pháp để tạo điều thuận lợi nhất cho doanh nghiệp, thương nhân thúc đẩy nông sản XK sang thị trường Trung Quốc.

Đối với cơ quan Hải quan, tạo mọi điều kiện thuận lợi về thủ tục, thời gian thông quan, góp phần đẩy nhanh thời gian giao nhận hàng, hạn chế tổn thất phát sinh cho các DN, thương nhân kinh doanh ngành hàng trái cây tươi, nông sản qua cửa khẩu.

Từ ngày 1-1-2015, các lực lượng chức năng tại của khẩu Tân Thanh đã thống nhất với các cơ quan chức năng phía Trung Quốc mở cửa khẩu từ 7 giờ đến 20 giờ để kéo dài thời gian thông quan cho hàng hóa XK, NK. Các cơ quan chức năng tại cửa khẩu như Biên phòng, các lực lượng Kiểm dịch và Công ty kinh doanh dịch vụ kho, bãi thường xuyên phối hợp, hỗ trợ trong công tác sắp xếp, phân luồng phương tiện, đảm bảo an ninh trật tự tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động XNK.

Ngày 12-2-2015, Ủy ban nhân dân tỉnh Lạng Sơn đã ban hành Quyết định số 251/QĐ-UBND thành lập Tổ công tác liên ngành điều hành XK nông sản do Phó trưởng Ban quản lý Khu kinh tế cửa khẩu Đồng Đăng (Lạng Sơn) làm tổ trưởng (gồm lãnh đạo các sở, ban, ngành: Công Thương; Giao thông vận tải; Y tế; Công an tỉnh; Cục Hải quan tỉnh; Bộ đội Biên phòng tỉnh; Ban quan lý Khu kinh tế Đồng Đăng (Lạng Sơn); UBND các huyện: Văn Lãng, Cao Lộc, Chi Lăng, Hữu Lũng và thành phố Lạng Sơn) để theo dõi tình hình thị trường nông sản trong nước, thị trường tiêu thụ của Trung Quốc, tham mưu đề xuất báo cáo bộ, ngành, thông tin khuyến cáo địa phương liên quan đến tình hình nông sản XK qua địa bàn tỉnh, đồng thời đưa ra các giải pháp chống ùn tắc phương tiện chở hàng, phân luồng phương tiện, đảm bảo trật tự an toàn giao thông, an toàn tài sản phương tiện hàng hóa của doanh nghiệp.

Qua tổ chức triển khai thực hiện đã không xảy ra hiện tượng ùn tắc tại các cửa khẩu, đặc biệt là tại cửa khẩu Tân Thanh, từ đó tạo điều kiện thuận lợi nhất cho hoạt động thương mại qua địa bàn, thúc đẩy hàng hóa nông sản XK sang thị trường Trung Quốc.

Tuy nhiên, các giải pháp hiện nay của chính quyền tỉnh Lạng Sơn, các giải pháp tạo thuận lợi của cơ quan Hải quan và các lực lượng chức năng tại cửa khẩu mới chỉ giải quyết phần ngọn của vấn đề dưa hấu XK.

Vấn đề mấu chốt đó là công tác quản lý, dự báo và định hướng của các cơ quan quản lý Nhà nước, trực tiếp là Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cùng Bộ Công Thương. Các bộ, ngành cần có cơ chế chính sách quy hoạch vùng trồng trái cây, nông sản hợp lý nhằm hạn chế phát sinh thiệt hại cho nông dân; đầu tư công nghệ chế biến, công nghệ sinh học bảo quản sau thu hoạch, tránh thiệt hại kinh tế, tổn thất cho DN và nông dân.

Đối với các DN và thương nhân cần thay đổi phương thức kinh doanh, từ buôn bán hàng theo kiểu bạn hàng truyền thống kinh doanh tiểu ngạch sang phương thức kinh doanh chính ngạch có hợp đồng ngoại thương theo thông lệ quốc tế, từ đó giảm thiểu được rủi ro khi XK nông sản sang thị trường Trung Quốc.

Bên cạnh đó, Chính phủ cần quan tâm đầu tư kết cấu cơ sở hạ tầng khu vực cửa khẩu, như địa điểm kho chứa hàng hóa, kho sơ chế bảo quản nông sản, bãi đỗ phương tiện chở hàng hóa XNK, đáp ứng yêu cầu phát triển thương mại hai chiều ngày càng tăng với Trung Quốc, đảm bảo cơ sở vật chất cho các lực lượng tại cửa khẩu thực hiện chức năng quản lý Nhà nước.

(Số liệu chi tiết năm 2014)

TT	Tên hàng	Số lượng (tấn)	Trị giá khai báo (USD)	So với cùng kỳ năm 2013
1	Dưa hấu	292.164	13.031.766	+ 16 %
2	Thanh long	440.028	142.260.109	+ 34%
3	Vải thiều	38.364	12.402.988	- 12%
4	Nông sản khác	15.125	45.126.201	+ 15%

(Số liệu chi tiết Quý I-2015)

TT	Tên hàng	Số lượng (tấn)	Trị giá khai báo (USD)	So với cùng kỳ Quý I/2014
1	Dưa hấu	112.641	7.217.430	+ 5 %
2	Thanh long	100.429	32.174.754	+ 8 %