Giá theo thị trường: Cần sự minh bạch

Điều hành giá xăng dầu theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước. Ảnh: K.B

Sợ giá tăng

Đổi mới cơ chế quản lí, điều tiết giá là một trong những vấn đề quan trọng trong công cuộc cải cách kinh tế trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường ở Việt Nam. Chính sách điều tiết, kiểm soát giá của Nhà nước thời gian qua đối với một số hàng hóa quan trọng, thiết yếu như điện, xăng dầu, nhà đất, gas, sữa... là một trong những nội dung quan trọng trong việc bình ổn giá, kiểm soát lạm phát, thực hiện các mục tiêu của kinh tế vĩ mô.

Tuy nhiên, mỗi lần điều chỉnh giá các mặt hàng thiết yếu như điện, xăng dầu... dư luận lại “dậy sóng” và phản ứng mạnh mẽ với các quyết định tăng giá của DN. Tại Hội thảo khoa học “Vốn đầu tư cho các dự án điện và những vấn đề cấp bách” được Hiệp hội Năng lượng Việt Nam tổ chức giữa tháng 12-2013, ông Bùi Văn Thạch, Phó trưởng Ban Kinh tế Trung ương cho rằng: Vốn của ngành điện không thiếu.

Cái mà chúng ta thiếu là cơ chế để tạo vốn, bởi vì hiện nay các DN đang bán giá điện quá thấp so với giá thành. Vậy phải tạo cho xã hội tâm lý là đã sử dụng điện là phải sử dụng theo giá bán cao hơn giá thành, không thể sử dụng mãi giá thấp thế này. Chúng ta quen trạng thái được bao cấp rồi, nên chỉ cần tăng giá một chút là cả xã hội phản ứng.

Vì sao có sự phản ứng? Theo ông Lê Xuân Bá, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lí kinh tế Trung ương, ổn định kinh tế vĩ mô, kiềm chế lạm phát vẫn phải duy trì. Nhưng từ năm 2018 chúng ta sẽ hội nhập đầy đủ vào nền kinh tế thế giới, do đó chúng ta cần phải chuẩn bị tâm lí cho người dân về việc phải thực hiện giá cả theo cơ chế thị trường, không có cách nào khác, Nhà nước không thể bao cấp, che chắn mãi được. Nếu sau đổi mới năm 1986, chúng ta thả dần giá cả theo cơ chế thị trường thì giờ không còn cảnh cứ giá tăng là xã hội có phản ứng. Nếu chúng ta không giải quyết được vấn đề này, càng để tích tụ lâu hơn thì vấn đề sẽ càng trở nên nghiêm trọng.

“Nếu một chiếc xe máy hỏng chữa ngay thì tiền sửa sẽ không nhiều, nhưng không chữa mà để đến lúc xe phải đại tu thì mất rất nhiều tiền. Giá thị trường cũng như vậy. Xu hướng là dứt khoát thực hiện giá thị trường, không thể chống lại được, không thể khác được, cứ quen thói bao cấp thì không ổn” - ông Bá phát biểu.

Cần kiểm soát độc quyền

Vì sao việc thực hiện giá thị trường là một điều tất yếu nhưng lại không dễ thực hiện ở Việt Nam? Phải chăng nguyên nhân chỉ là do đã “quen được bao cấp”?

“Công cụ quản lí giá của Nhà nước chưa ổn” - Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đặng Huy Đông đã phát biểu như vậy tại một cuộc hội thảo. Dẫn trường hợp của Malaysia, ông Đông cho biết: Malaysia quản lí giá tập trung cho nên đã phát triển tốt trong 10-15 năm qua. Bây giờ thu nhập bình quân đầu người của họ là 10.000 USD, đến 2018 sẽ đạt được 15.000 USD, chính thức trở thành quốc gia công nghiệp phát triển.

Họ có một Bộ Nội thương hợp tác xã và tiêu dùng, quản lí giá từng mặt hàng. Cho nên họ tham gia hội nhập rất tốt. Họ có tới 5.000 nhân viên quản lí giá trên thị trường và quản lí tập trung từ Trung ương đến địa phương... Họ cũng làm công tác quản lí về cạnh tranh lành mạnh, kiểm soát giá của DNNN. Họ vừa mới phạt Hãng hàng không nhà nước Malaysia 10 triệu USD vì kết hợp với hãng hàng không giá rẻ đẩy giá lên cao 30% so với thực tế. Họ làm quản lí thị trường cực kì nghiêm túc. Đây là điều đợt tới thể chế quản lí của chúng ta cần nghiên cứu.

Cơ chế thị trường là cần thiết, nhưng không thể thiếu cạnh tranh bình đẳng và sự minh bạch. Trong Thông điệp đầu năm 2014, Thủ tướng đã nhấn mạnh: “thực hiện giá thị trường đối với hàng hóa, dịch vụ thiết yếu và bảo đảm cạnh tranh bình đẳng”. Điều đó có nghĩa, thực hiện giá thị trường nhưng không thể bỏ quên việc cạnh tranh bình đẳng.

Bởi lẽ, ngay cả với các mặt hàng đã thả theo cơ chế thị trường, “bóng ma” độc quyền nhóm, lạm dụng vị thế thống lĩnh thị trường vẫn là nỗi ám ảnh với người tiêu dùng. Mới đây, việc các nhà mạng Viettel, Vinaphone, MobiFone điều chỉnh giá cước 3G lên tới 40% trong cùng 1 ngày với lí do giá cước thấp hơn giá thành cũng đã dấy lên sự phản ứng dữ dội của dư luận. Từ đây, nghi vấn bắt tay tăng giá của các nhà mạng cũng đã được đặt ra. Lo lắng về sự hình thành “độc quyền ngành” không phải là không có cơ sở.

Theo một chuyên gia, hoạt động trong cơ chế thị trường, các DN một mặt tuân thủ theo quy luật cạnh tranh, mặt khác hàng ngày hàng giờ tìm cách tạo ra cho mình sự độc quyền riêng có bằng nhiều cách, kể cả tạo ra năng lực độc quyền bằng nhiều thủ đoạn. Chống việc hình thành độc quyền và kiểm soát độc quyền vừa là trách nhiệm, nghĩa vụ, vừa là quyền của Nhà nước.

Nhà nước cần có chính sách hoặc đồng bộ các chính sách kiểm soát độc quyền. Một trong những giải pháp thường được sử dụng đó là Nhà nước kiểm soát chi phí sản xuất của DN độc quyền nhằm kiểm soát và hạn chế những tác động tiêu cực trên thị trường độc quyền. Việc Nhà nước kiểm soát chi phí sản xuất, can thiệp vào giá bán sản phẩm của DN là tất yếu. Mục đích của sự can thiệp này là lập lại trạng thái cân bằng, bình đẳng vốn có trong điều kiện tự do cạnh tranh.

Vì vậy, trong Thông điệp đầu năm 2014, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tiếp tục khẳng định: Phải thực hiện nhất quán cơ chế giá thị trường đối với tất cả các hàng hóa, dịch vụ. Những hàng hóa, dịch vụ thiết yếu mà Nhà nước đang định giá phải tính đúng, tính đủ chi phí, công khai minh bạch các yếu tố hình thành giá và kiên định thực hiện giá thị trường theo lộ trình phù hợp. Đồng thời có chính sách hỗ trợ người nghèo, đối tượng chính sách, đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa.

Lương Bằng