Doanh nghiệp “ăn xổi” vì năng lực yếu

TS. Phạm Thế Hưng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu DN vừa và nhỏ (Liên hiệp các hội khoa học kỹ thuật Việt Nam)

Nhiều ý kiến nói rằng, DN Việt chỉ kinh doanh kiểu “ăn xổi”, thiếu chiến lược bài bản. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào, thưa ông?

Thực tế, ngoài những DN làm ăn bài bản, có chiến lược kinh doanh tốt, vẫn còn không ít những DN làm ăn kiểu “chụp giật”, không đầu tư cho dài hạn. Về mặt chính thức, DN nào cũng mong muốn phát triển bài bản, nhưng hoàn cảnh chủ quan và khách quan không cho họ làm vậy. Ở Việt Nam, rất ít DN có tiềm lực tài chính mạnh, trong khi Nhà nước có nhiều chủ trương hỗ trợ DN nhưng các chính sách này vào cuộc sống chậm quá. Các cơ quan quản lý Nhà nước chưa đáp ứng tốt các nhu cầu của DN, khiến cho việc tiếp xúc với cơ chế chính sách không dễ dàng và không rõ ràng. Ngoài ra, nhiều khoản thu khiến DN khó khăn trong hoạt động. Chẳng hạn, ai cũng hiểu việc chở quá tải là sai, nhưng ngoài giải pháp phạt và cấm ra thì không còn giải pháp nào khác. Ít người để ý rằng vì sao họ phải chở quá tải? Các chủ xe cho rằng nếu không chở quá tải thì không có lãi do chi phí cho hoạt động rất lớn. Ví như phí cầu đường lên đến hàng trăm nghìn đồng/lượt, thậm chí cả triệu đồng với xe container là một trong những gánh nặng cho DN.

Khi DN không thể thành công bằng cách làm bình thường, cuối cùng họ phải dùng mánh khóe, cậy nhờ mọi mối quan hệ để tồn tại. Rõ ràng một nền kinh tế để DN phải kinh doanh bằng quan hệ, bằng tư duy ngắn hạn hơn là bằng chiến lược đúng đắn là hiện tượng cần phải chú ý. Chúng ta phê phán những kiểu làm ăn như vậy, song khó có thể ngăn được cách làm ăn này.

Theo ông, có phải chính sách thiếu ổn định, tiềm ẩn rủi ro khiến DN không thể tính toán cho một giai đoạn dài?

Nói do chính sách là không đúng vì chính sách thường rất đúng, song điều quan trọng là đội ngũ thực thi có “chí công vô tư”, có “hết lòng” vì DN hay không. Nhà nước đã có nhiều giải pháp, nhiều chương trình hỗ trợ DN nhỏ và vừa về vốn, tìm kiếm thị trường, marketing, nhưng trên thực tiễn các DN tiếp xúc rất khó. Họ thấy bất bình vì ở chỗ có DN tiếp cận được, DN không tiếp cận được trong khi những tiêu chí lại không rõ ràng.

Ông nghĩ sao khi những DN được cho là có tên tuổi của Việt Nam phần lớn là trong những lĩnh vực như bất động sản, khoáng sản, và thiếu đi các DN chế biến chế tạo nổi tiếng?

Rõ ràng việc có quá nhiều DN xây dựng tên tuổi nhờ bất động sản, khoáng sản là điều không bình thường. Song điều đó lại trở thành bình thường trong điều kiện Việt Nam còn chưa phát triển, còn những cản trở cho DN chế biến, chế tạo lớn lên.

Thực tiễn hiện nay, việc áp dụng công nghệ, kỹ thuật để làm ra các sản phẩm cuối cùng phục vụ thị trường còn rất hạn chế. Ví dụ với mặt hàng dầu hoa hồi, DN Việt thường chỉ dừng lại ở việc thu mua hoa hồi rồi đem bán cho nước ngoài. Từ nguyên liệu đó, các DN nước ngoài lại tinh chế thành dầu hồi - sản phẩm giá trị nhất trong chuỗi sản xuất. Như vậy khâu có lợi nhất là tinh chế thì DN Việt lại không làm được, lại đi làm khâu khổ sở nhất và ít giá trị nhất. Câu chuyện về mủ cao su cũng tương tự. DN trồng cao su, lấy mủ, rồi sơ chế. Sau đó, mủ cao su lại xuất ra nước ngoài để họ làm đủ loại sản phẩm như lốp ô tô và XK trở lại vào Việt Nam.

Nguyên nhân của thực trạng này có nhiều, trong đó có việc DN chưa tự mình vươn lên để nắm khâu quan trọng nhất là chế xuất. DN không đủ sức làm thì người ta mua nguyên liệu cho là may lắm rồi.

Sao DN nước ngoài làm được mà DN Việt lại không làm được, thưa ông?

Khác nhau là ở chỗ đấy. DN nước ngoài có công nghệ, có thiết bị, có nhà máy chế biến. Nhà máy tinh chế của bất cứ sản phẩm nào cũng đều rất hiện đại, vốn đầu tư lớn mà không phải DN nào cũng có thể đủ sức để đầu tư. DN Việt có tới gần 98% là DN nhỏ và vừa thì rất khó để làm được. Không phải DN Việt “nhường” cho DN nước ngoài làm ra các sản phẩm giá trị nhất mà là do chưa làm được.

Những điều kiện cho DN ra đời, lớn lên là gì, thưa ông?

Một DN muốn lớn lên, điều quan trọng nhất họ phải hiểu ngày mai người ta làm gì. Muốn thế họ phải có định hướng ngay từ đầu, phải có cơ sở vật chất kỹ thuật. Người quản lí DN phải nắm bắt được những gì hiện đại, tiên tiến của thị trường.

Thực tế, cũng có DN Việt sau thời gian phát triển, tạo được thương hiệu nhưng rồi cuối cùng lại bán cho nước ngoài hay bị nước ngoài thâu tóm. Ông nghĩ sao về điều này?

Xu hướng nước ngoài vào đầu tư ở Việt Nam đang rất lớn. Thị trường Việt Nam lại được đánh giá tốt và khá ổn định. DN nước ngoài đã có kinh nghiệm dày dạn làm việc trong cơ chế thị trường lâu đời. Khi họ nhìn thấy một công ty, một nhà máy của DN Việt có tiềm năng, họ sẽ vào đầu tư. Sau một thời gian, họ sẽ tìm cách thâu tóm DN đó. Cũng phải hiểu rằng, đó là một phần của cơ chế thị trường. Trong một số trường hợp, tất cả máy móc thiết bị nếu không được sử dụng tốt sẽ thành sắt vụn hoặc bãi hoang. Nếu người chủ không đủ khả năng quản lí thì để DN khác vào làm ăn, nộp thuế cho ngân sách thì tốt hơn cứ để lãng phí.

Nhìn đi nhìn lại chúng ta lại thấy vấn đề liên quan đến năng lực quản trị của DN Việt. Năng lực của DN yếu quá. Ngoài ra, sự quyết tâm của toàn dân tộc để có thương hiệu lớn như Samsung, LG, Sony... còn có những vấn đề phải bàn.

DN Việt đang có nhiều yếu thế, mà hội nhập đang ngày càng mạnh mẽ, vậy có phải là điều tốt không, thưa ông?

Chúng ta không hội nhập không được. Công nghệ của thế giới mỗi ngày đều có sự thay đổi, tri thức phát triển không ngừng, nếu không hội nhập chúng ta sẽ càng tụt hậu. Hội nhập là cuộc chơi “win-win”, cơ hội dành cho tất cả mọi người song những người thực sự nắm bắt được cơ hội sẽ giành phần thắng nhiều hơn.

Xin cảm ơn ông!