Điều thú vị quanh số liệu thống kê hải quan

Phóng viên Báo Hải quan đang phỏng vấn doanh nghiệp tại khu vực làm thủ tục của Chi cục Hải quan Bắc Ninh - Cục Hải quan Bắc Ninh. Ảnh: Hữu Linh

Chuyện về số ước và số thực!

Khoảng 2 năm trước, phóng viên theo dõi mảng kinh tế của nhiều tờ báo xôn xao về câu chuyện số liệu thống kê về hàng hóa XNK. Số là các nhà báo phát hiện sự không khớp giữa con số do Tổng cục Thống kê hay Bộ Công Thương công bố trong những cuộc họp thường kỳ và số liệu thống kê được Tổng cục Hải quan công bố thông qua website (www.customs.gov.vn). Phải chăng đã có sự sai lệch trong thống kê về số liệu hàng hóa XNK - lĩnh vực kinh tế hết sức quan trọng? Nếu quả thực như vậy, đây là câu chuyện chấn động được giới báo chí phát hiện.

Được Ban Biên tập Báo Hải quan phân công theo dõi mảng Công nghệ thông tin (CNTT) và Thống kê hải quan - một hoạt động quan trọng của Tổng cục Hải quan, tôi nhận “lệnh” đi tìm câu trả lời thỏa đáng. Vốn “người nhà”, chúng tôi không khó khăn để tìm được câu trả lời qua sự hỗ trợ của Cục CNTT và Thống kê Hải quan (Tổng cục Hải quan). Theo ghi nhận của chúng tôi, đứng về mặt hiện tượng sự phát hiện của các báo là đúng, nhưng bản chất không phải như vậy. Vậy mấu chốt dẫn đến sự nhầm lẫn này nằm ở đâu? Lãnh đạo Cục CNTT và Thống kê hải quan phân tích: Tổng cục Thống kê là cơ quan chịu trách nhiệm tổng hợp và công bố các số liệu thống kê về tình hình kinh tế - xã hội vào cuối các tháng, trong đó có số liệu thống kê XNK. Số liệu thống kê XNK được chia làm 3 loại gồm số liệu ước tính, số liệu thực hiện sơ bộ và số liệu thực hiện chính thức. Số liệu ước tính được công bố vào cuối tháng ước tính, do nhóm chuyên viên liên bộ, ngành của Tổng cục Thống kê, Bộ Công Thương, Tổng cục Hải quan, Ngân hàng Nhà nước và Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp tính toán dựa trên các căn cứ: Số sơ bộ thực hiện 15 ngày đầu tháng của Tổng cục Hải quan, quy luật kỳ/tháng của hoạt động XNK, số liệu và tình hình của một số Hiệp hội, ngành hàng, báo cáo của doanh nghiệp XK dầu thô, đánh giá về tác động của chính sách... để dự báo cho cả tháng, cộng dồn đến hết tháng.

Trong khi đó số liệu thực hiện sơ bộ được Tổng cục Hải quan công bố định kỳ 2 lần/tháng được căn cứ vào dữ liệu tổng thể của ngành Hải quan thông qua thông tin khai báo của các DN và hoạt động làm thủ tục của cơ quan Hải quan. Số liệu thực hiện chính thức được công bố hàng năm trong Niên giám thống kê, Báo cáo chính thức XNK hàng hóa… được Tổng cục Hải quan công bố sau khi kết thúc năm báo cáo từ 10-12 tháng. Số liệu chính thức này được công bố sau khi đã có sự rà soát, điều chỉnh đúng với thực tế.

Do đó, số liệu ước tính của tháng được Tổng cục Thống kê công bố và số liệu sơ bộ hoặc số liệu chính thức do Tổng cục Hải quan công bố sau đó không thể tránh khỏi chênh lệch nhưng nhìn chung mức chênh không lớn. Sau khi tham khảo thêm các quy định của pháp luật về hoạt động thống kê và thực tế con số thống kê của các bộ, ngành, tôi đã thực hiện bài viết “Số liệu thống kê xuất nhập khẩu- hiểu thế nào cho đúng?” để góp phần cung cấp thông tin chính xác cho cộng đồng xã hội về vấn đề này.

Con số biết nói

Số liệu thống kê về hàng hóa XNK không chỉ phục vụ cơ quan quản lý, các nhà nghiên cứu… mà với cánh phóng viên theo dõi hoạt động hải quan (dù báo trong hay ngoài Ngành) đây là nguồn tư liệu hết sức phong phú, quan trọng. Gần đây, qua số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, Báo Hải quan và báo bạn đã có nhiều bài viết bày tỏ “độ choáng” liên quan đến việc NK xe ô tô từ Trung Quốc tăng chóng mặt. Bởi chỉ trong vài tháng đầu năm, số lượng và kim ngạch NK xe từ Trung Quốc tăng hàng trăm phần trăm so với cùng kỳ năm 2014. Điều này góp phần cảnh báo vấn nạn nhập siêu, NK ô tô từ Trung Quốc có thể gây nên nhiều hệ lụy như câu chuyện ồ ạt NK xe máy Trung Quốc những năm trước đây.

Với cá nhân tôi, liên quan đến câu chuyện nhập siêu từ Trung Quốc, do đặc thù báo Ngành nên có điều kiện để gặp gỡ, tìm hiểu sâu hơn từ Cục CNTT và Thống kê Hải quan và các Cục Hải quan địa phương dọc biên giới với Trung Quốc. Càng tìm hiểu kỹ, tôi càng cảm thấy giật mình về sự chiếm lĩnh thị trường của hàng hóa NK từ Trung Quốc. Qua kết quả thống kê của Tổng cục Hải quan cho thấy, hàng hóa từ quốc gia này góp mặt trong toàn bộ khoảng 50 mặt hàng NK chính được thống kê. Đi vào thực tế, chúng ta NK từ máy móc, thiết bị, hàng tiêu dùng, hóa chất cho đến cây tăm, đôi đũa… Đặc biệt, Trung Quốc luôn duy trì tốc độ tăng trưởng XK vào nước ta ở mức cao.

Ngoài câu chuyện về thực trạng nhập siêu từ Trung Quốc, quá trình theo dõi về công tác thống kê hải quan còn giúp tôi khám phá thêm nhiều thú vị và có thêm nhiều đề tài xoay quanh các con số này. Một trong những ấn tượng sâu sắc chính là những thông tin thú vị về hoạt động XNK của Tập đoàn Samsung ở Việt Nam. Hiện nay, với kim ngạch XNK hàng chục tỷ USD/năm, Samsung đang vững vàng ở vị trí đầu tàu về XNK nhiều năm liền và câu chuyện về kim ngạch của “đại gia” này không còn là điều lạ lẫm, nhưng ẩn sau đó vẫn có nhiều điều hết sức thú vị. Đầu năm 2012, khi tìm hiểu về hoạt động XNK qua số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, tôi không khỏi giật mình trước sự bứt lên mạnh mẽ và đầy ngoạn mục của nhóm hàng điện thoại - con bài chủ lực của Samsung ở Việt Nam. Mới chỉ tham gia hoạt động XK từ cuối 2009 và được đưa vào “rổ” thống kê hàng hóa XNK của cơ quan Hải quan từ năm 2010 nhưng đến đầu năm 2012, điện thoại đã “chễm chệ” ở vị trí thứ 2 về XK, vượt qua nhiều nhóm hàng truyền thống, chủ lực như dầu thô, da giày, gạo… và chỉ còn đứng sau dệt may. Khi đó tôi có bài viết “Nhìn từ sự lên ngôi của mặt hàng điện thoại”.

Trước nay, không ít người trong đó có cả những người làm báo vẫn quan niệm báo ngành thường bị trói buộc trong lĩnh vực quản lý của ngành nên ít tạo sự hấp dẫn, lan tỏa thông tin đối với độc giả. Nhưng qua những câu chuyện kể trên, thiết nghĩ, sự hấp dẫn, tác động của thông tin không nằm ở câu chuyện báo ngành hay không, mà nằm ở cách thức tiếp cận, cung cấp thông tin của mỗi phóng viên, mỗi tờ báo có thu hút được độc giả hay không, có phát huy được thế mạnh của mình hay không. Nếu những tin, bài đi đúng, đi trúng vấn đề thì tác động của thông tin cũng sẽ rất rộng lớn. Bởi, như đề cập ở trên dù không là mảng “hot” về hải quan như chống buôn lậu hay thu ngân sách… nhưng những bài viết về thống kê hải quan vẫn có sức hút và hấp dẫn nhiều người đọc.