Đảm bảo công bằng, minh bạch trong quản lý vốn nhà nước qua hoạt động kiểm toán

Bộ Tài chính tăng cường giám sát, đánh giá, kiểm tra, thanh tra trong quá trình thực hiện các dự án đầu tư công Ảnh minh họa: ST

Đầu tư công và giải ngân vốn đầu tư công được xác định là động lực của tăng trưởng kinh tế, nhất là trong bối cảnh một số động lực quan trọng khác bị thuyên giảm hoặc tăng thấp.

Nhìn lại giai đoạn 2016-2020, kế hoạch đầu tư công trung hạn đã được thực hiện với tổng mức vốn gần 2 triệu tỷ đồng, nhưng đã góp phần huy động vốn đầu tư xã hội đạt 9,2 triệu tỷ đồng. Điều này khẳng định tính chất “vốn mồi”, dẫn dắt và lan tỏa của đồng vốn đầu tư công, đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế ở mức cao của nước ta.

Đặc biệt, hiệu quả đầu tư công từng bước được cải thiện, cơ bản khắc phục được tình trạng đầu tư phân tán, dàn trải, manh mún; tỷ lệ dự án hoàn thành đạt khá; số dự án khởi công mới từng năm trong giai đoạn 2016-2020 giảm dần. Hiệu quả kinh tế - xã hội của đầu tư nói chung và đầu tư công nói riêng đã từng bước được cải thiện.

Tuy nhiên, từ cuối năm 2019 đến gần cuối năm 2021, tình hình triển khai các dự án đầu tư công đã chịu tác động nặng nề của đại dịch Covid-19 khiến tỷ lệ giải ngân thấp và chưa đạt yêu cầu đề ra.

Sự chuyển biến mạnh mẽ bắt đầu được nhận thấy rõ từ năm 2023. Theo báo cáo từ Bộ Tài chính, với số vốn đầu tư công năm 2023 được Quốc hội thông qua là 711.684 tỷ đồng thì đến cuối tháng 1/2024 đã phân bổ chi tiết 708.252 tỷ đồng), tăng 22,1% so với năm 2022; ước cả nước giải ngân được 662.588,2 tỷ đồng, đạt 82,47% kế hoạch và đạt 93,12% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao.

Tuy nhiên, theo đánh giá của Bộ KH&ĐT, bên cạnh những kết quả đạt được, đầu tư công vẫn còn một số tồn tại, hạn chế như hiệu quả đầu tư chưa cao, chất lượng chuẩn bị dự án còn thấp, giải ngân vốn chưa đạt như kỳ vọng… Để khắc phục hạn chế này, Kiểm toán nhà nước đóng vai trò quan trọng, là công cụ hữu hiệu góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong quản lý và sử dụng vốn đầu tư công.

Xuất phát từ vai trò, ý nghĩa to lớn của đầu tư công, Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nhiều giải pháp quản lý đầu tư công, đã ưu tiên nguồn lực ngân sách nhà nước (NSNN) cho chi đầu tư phát triển (chiếm khoảng 28-29% tổng chi NSNN).

Do đó, để đầu tư của Nhà nước được sử dụng đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả, vai trò của KTNN trong quản lý chi đầu tư công là hết sức cần thiết. Vai trò đó thể hiện từ khâu lập kế hoạch, triển khai kế hoạch và quyết toán NSNN (trong đó có vốn đầu tư) hằng năm.

Theo đó, đối với vai trò của KTNN trong công tác lập dự toán, kế hoạch vốn NSNN, theo Luật KTNN năm 2015, nhiệm vụ của KTNN trong khâu dự toán được quy định với 2 cấp độ: tham gia với các cơ quan của Quốc hội, của Chính phủ trong việc xem xét về dự toán NSNN, phương án phân bổ ngân sách trung ương, phương án điều chỉnh dự toán NSNN; trình ý kiến của KTNN để Quốc hội xem xét, quyết định dự toán NSNN, quyết định phân bổ ngân sách trung ương.

Như vậy, ngay từ khâu này, đối với kế hoạch đầu tư công, KTNN đóng vai trò tư vấn, phản biện cho các cơ quan ở Trung ương và địa phương trong quá trình lập dự toán chi NSNN cho đầu tư phát triển về các nội dung như: cân đối nguồn vốn NSNN cho đầu tư, xác định thứ tự, đối tượng được ưu tiên bố trí vốn đầu tư công trung hạn, hằng năm theo định hướng phát triển kinh tế - xã hội của Quốc hội, Chính phủ.

Bên cạnh đó, đối với vai trò của KTNN trong công tác triển khai kế hoạch, hằng năm, KTNN triển khai các cuộc kiểm toán chuyên đề, kiểm toán dự án cụ thể. Thông qua việc thực hiện kiểm toán các dự án, KTNN phát hiện những điểm sai, thiếu sót trong quá trình quản lý, thực hiện dự án, qua đó tạo điều kiện giúp các chủ đầu tư, các ban quản lý dự án kịp thời chấn chỉnh, tránh được các sai sót giúp tiến độ của dự án được đẩy nhanh, góp phần giải ngân nhanh vốn đầu tư. Đồng thời, KTNN cũng đề xuất, kiến nghị Quốc hội, Chính phủ sửa đổi, bổ sung các nội dung Luật, Nghị định không phù hợp.

Đồng thời, vai trò của KTNN trong thực hiện quyết toán NSNN, trong đó có quyết toán vốn đầu tư: Theo quy định của Luật KTNN, Luật NSNN, hằng năm, KTNN tiến hành kiểm toán báo cáo quyết toán NSNN tại Bộ Tài chính và Bộ KH&ĐT, kiểm toán quyết toán ngân sách địa phương. Thông qua các cuộc kiểm toán, KTNN đã cung cấp thông tin khách quan, trung thực phục vụ cho việc phê chuẩn quyết toán ngân sách của HĐND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; là căn cứ để các đại biểu Quốc hội tham khảo trước khi biểu quyết phê chuẩn quyết toán NSNN.

Cùng với đó, KTNN có vai trò ngày càng quan trọng đối với hoạt động quản lý tài chính công nói chung và chi đầu tư phát triển từ NSNN nói riêng. Qua công tác kiểm toán các dự án đầu tư công hàng năm, KTNN đã kiến nghị xử lý tài chính hàng chục nghìn tỷ đồng bao gồm thu hồi nộp NSNN, giảm thanh toán và xử lý khác, đồng thời, kiến nghị các bộ, ngành, địa phương và các Ban Quản lý dự án để kịp thời khắc phục các tồn tại, thiếu sót trong công tác chỉ đạo điều hành và quản lý dự án.

Đồng thời, KTNN đã phát hiện nhiều sơ hở, bất hợp lý về cơ chế chính sách hiện hành trong lĩnh vực quản lý điều hành ngân sách, trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản, các chương trình, dự án… để kịp thời kiến nghị với Chính phủ, Quốc hội và cơ quan chức năng nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung hoặc sớm ban hành các văn bản quy phạm pháp luật đáp ứng những đòi hỏi của nền kinh tế.