Cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước: Mấu chốt nằm ở con người

TS. Ngô Minh Hải, Phó Chủ nhiệm thường trực Câu lạc bộ DNNN, Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương

Nhiều năm nghiên cứu về DNNN, ông đánh giá gì về vấn đề cổ phần hóa DNNN hiện nay, thưa ông?

Cổ phần hóa thể hiện ý chí cải cách của các cơ quan quản lý nhà nước từ nhiều năm nay. Câu chuyện cổ phần hóa hiện vẫn là mối quan tâm chung của toàn xã hội. Tuy nhiên vấn đề là chúng ta thiếu một chế tài buộc các DNNN phải cải cách nhanh, mạnh mẽ. Bây giờ mới có một số bộ nói nếu không hoàn thành cổ phần hóa sẽ kỉ luật người lãnh đạo DNNN. Song đó mới chỉ là phát biểu của một vài cá nhân thôi chứ chưa được luật hóa, chưa rõ ràng.

Câu chuyện quan trọng nhất là chúng ta phải đưa ra được những DNNN nào cần giữ lại, DN nào không cổ phần hóa được thì giải tán. Luật DN 2014 có một chương về DNNN, lẽ ra luật phải quy định được là nên giữ lại những DNNN nào, hoạt động trong lĩnh vực cụ thể nào, và những DNNN này không lấy mục tiêu kinh doanh là chính. Còn đã nói đến DN thì nhiệm vụ chính của họ là kinh doanh và phải kinh doanh có lãi, đóng góp cho nền kinh tế. DNNN hiện chiếm một tỷ trọng quá lớn trong khi nhiệm vụ lại không rõ ràng. Khi DNNN thua lỗ, họ lại đổ tại DN phải thực hiện nhiệm vụ chính trị hay nhiệm vụ nào đó. Vì vậy chúng ta phải quy định rất rõ DN nào là DNNN và họ làm nhiệm vụ gì, còn lại thì phải kinh doanh có lãi.

Tôi đã từng tham gia một cuộc thầu ở mỏ than nọ, DNNN bảo phải bóc 7 tấn đất đá thì mới khai thác thác được 1 tấn than vì vậy việc khai thác than cứ lỗ triền miên. Nhưng khi một DN Úc họ vào họ đề xuất DNNN nhượng cho họ quyền khai thác than và họ đảm bảo sẽ có lãi và nộp lợi nhuận 35% doanh thu thì chúng ta lại không đồng ý và cứ để cho DNNN làm và vẫn cứ lỗ. Việc tìm ra nguyên nhân lỗ không khó nhưng để cải cách DNNN này và thay đổi bộ máy quản trị, lãnh đạo thì rất khó.

TS. Ngô Minh Hải

Nhìn chung cổ phần hóa mà Nhà nước vẫn giữ cổ phần chi phối thì cổ phần hóa chỉ là câu chuyện trên giấy tờ thôi. Công tác cổ phần hóa hiện nay thường bán cổ phần cho cán bộ, công nhân viên chức như cổ đông ưu đãi và kế hoạch bán cổ phần cho nhà đầu tư chiến lược chưa rõ ràng nên chưa thu hút được các nhà đầu tư có tiềm năng. Cổ đông chiến lược không nắm được quyền kinh doanh đồng tiền bỏ ra thì họ không dám vào. Cổ phần hóa mà Nhà nước vẫn nắm cổ phần chi phối, cán bộ nhà nước vẫn nắm quyền lãnh đạo thì cũng chưa phát huy được hết những ưu thế của cổ phần hóa.

Quy mô của các DNNN cần thu hẹp lại càng nhỏ càng tốt thì mới đứng vững được. Thực chất với những DNNN đã cổ phần hóa rồi, phần vốn góp của Nhà nước vẫn còn quá lớn, tình trạng này sẽ kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế. Kỳ vọng thu hẹp DNNN phải là thu hẹp cả phần cổ đông vốn nhà nước trong các DN đã cổ phần hóa. Quan trọng hơn hết người lãnh đạo DN sau cổ phần hóa phải là người do các cổ đông bầu ra theo uy tín của người đó và vận hành DN theo cơ chế thị trường.

Vậy ai sẽ là người lãnh đạo DNNN?

Điều người ta bàn nhiều về DNNN là cổ phần hóa nhưng sau CPH ai là người lãnh đạo DNNN, tư nhân bên ngoài có tham gia vào được không? Theo quan sát của tôi hiện nay là người ngoài chưa tham gia được vào điều hành DNNN, có rất nhiều DNNN cổ phần hóa xong xuôi rất lâu rồi nhưng cán bộ lãnh đạo DN ấy vẫn là người được cơ quan nhà nước cử vào và vẫn trì trệ theo thói quen cũ, lãnh đạo theo kiểu tập trung chỉ huy ngày xưa, tức là tư duy không mới, phương pháp quản trị DN không mới. Nếu lấy kiểu quản lý DN ngày xưa để áp dụng cho việc kinh doanh bây giờ thì không thể làm được.

Tất cả mấu chốt mọi vấn đề nằm ở nhân tố con người, luật pháp dù hay đến mấy mà không có người làm thì cũng không giải quyết được vấn đề. Cho nên yếu tố con người cực kỳ quan trọng. Nếu lãnh đạo không có tâm thì vô cùng nguy hiểm. Tiếc rằng với cơ chế hiện nay thì những người tài, người có tâm khó để trở thành lãnh đạo các DNNN sau cổ phần hóa, đặc biệt là các DN có nhiều lợi ích nắm quyền khai thác nhiều tài nguyên.

Việc cổ phần hóa ồ ạt, nhiều khi cũng có nguy cơ tài sản nhà nước rơi vào tay một số DN tư nhân thân hữu. Đây có phải vấn đề đáng lo ngại, thưa ông?

Độc quyền tư nhân rất khó tồn tại trong một cơ chế thị trường hoàn hảo. Trong cơ chế thị trường hoàn hảo, không có DN tư nhân nào độc quyền được cả. Nếu Nhà nước vừa nắm DN, vừa tạo ra khung khổ pháp lý thì độc quyền dễ, còn tư nhân phải kinh doanh theo khung khổ pháp luật. Nếu DN tư nhân này không đủ mạnh thì sẽ có DN tư nhân khác nhảy vào cạnh tranh sòng phẳng theo luật pháp nên không thể nào độc quyền được. Về mặt lý thuyết, tư nhân không thể độc quyền được nhưng ở đây có vấn đề là tư nhân nắm một ngành nghề kinh doanh nào đó mà được sự bảo trợ bởi thế lực ngầm đằng sau thì có thể biến thành độc quyền tư nhân. Song chúng ta không lo ngại độc quyền tư nhân nếu đất nước có một hệ thống pháp luật nghiêm minh.

Xin cảm ơn ông!