Cần giải pháp linh hoạt mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội

Đại diện Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội đề xuất có thể xem xét xây dựng chính sách con tham gia BHXH, bố mẹ được hưởng lương hưu xã hội. Ảnh: Ngọc Thảo

Nhiều nguy cơ

Ông Đào Ngọc Dung, Bộ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cho biết, BHXH tại Việt Nam hiện nay đang tiềm ẩn nguy cơ mất cân đối trong dài hạn, nếu không có những điều chỉnh về chính sách thì quỹ hưu trí và tử tuất ở Việt Nam có thể mất cân đối cục bộ vào năm 2034.

Theo thống kê của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, tính tới thời điểm hiện tại cả nước có 13 triệu lao động tham gia BHXH/ tổng số 54 triệu lao động, chiếm khoảng 24%. Nếu so với các nước trên thế giới, diện bao phủ BHXH của Việt Nam còn ở mức thấp khiến nhiều lao động chưa được tham gia BHXH và được bảo vệ trước những rủi ro trong quá trình làm việc như ốm đau, tai nạn lao động, thất nghiệp. Nhiều người già không có lương hưu, phải tự lo hoặc sống phụ thuộc vào con cái.

Đánh giá diện bao phủ BHXH ở Việt Nam hiện nay, ông Phạm Trường Giang, Vụ trưởng Bảo hiểm Xã hội, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cho rằng, trong những năm qua, mỗi khi chính sách BHXH thay đổi thì diện bao phủ được mở rộng hơn tuy nhiên hiệu quả vẫn chưa đạt kỳ vọng.

Trong giai đoạn 2007- 2016, có 89.000 đơn vị hành chính tham gia BHXH; hơn 7.000 DN Nhà nước, hơn 15.000 DN FDI và khoảng 179.000 DN tư nhân. Xu hướng số DN nhà nước tham gia BHXH ngày càng giảm và số DN tư nhân tham gia BHXH có tốc độ tăng nhanh.

“Hơn nữa, việc DN kê khai bao nhiêu lao động trong DN thì cơ quan BHXH không kiểm soát được, thông thường DN sẽ kê khai số lao động đóng BHXH ít hơn số lao động thực tế, số lao động dôi dư được tính vào lao động thời vụ”, Vụ trưởng Vụ Bảo hiểm Xã hội cho biết.

Phân tích rõ hơn về một số “chiêu” của DN trong thực hiện chính sách BHXH, ông Mai Đức Chính, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho biết, Việt Nam vẫn còn khoảng trống lớn trong thực hiện mở rộng đối tượng tham gia BHXH. Đó là việc các cơ quan Nhà nước chưa nắm được cũng như chưa thống kê chính xác số lao động đang làm việc nhưng chưa được tham gia BHXH.

Theo số liệu thống chưa đầy đủ hiện DN nhà nước và khu vực hành chính có tỷ lệ tham gia BHXH cao, còn lại có khoảng 7,5 triệu người lao động đang làm việc trong DN nhưng số tham gia BHXH vẫn còn ít. Mức tiền lương đóng BHXH của các DN cũng không đúng với thực tế.

Hầu hết DN xây dựng hai thang bảng lương (bảng lương quyết toán cơ quan thuế khoảng 6,5 triệu đồng/người/tháng; bảng lương đóng BHXH khoảng 3,8 triệu đồng/người/tháng). “Như vậy, với hơn 15.000 lao động, mỗi tháng đóng BHXH thấp hơn khoảng một triệu đồng thì quỹ BHXH thất thu số tiền tương đối lớn”, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam nói.

Theo cảnh báo của nhiều chuyên gia, hệ lụy trực tiếp của việc không tăng được diện bao phủ sẽ dẫn tới nguy cơ mất cân đối quỹ BHXH, phân tích về thực tế này, ông Trần Đình Liệu, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam cho biết, hiện nay, mức đóng BHXH tiếp tục giữ nguyên từ Luật Bảo hiểm Xã hội năm 2006, tuy nhiên, Luật Bảo hiểm Xã hội năm 2014 đã bổ sung thêm nhiều quyền lợi đối với người hưởng, đặc biệt chế độ thai sản (mẹ sinh con thì bố cũng được nghỉ việc hưởng trợ cấp, lao động nữ mang thai hộ và người mẹ nhờ mang thai hộ được hưởng trợ cấp thai sản …); tăng mức hưởng chế độ BHXH một lần; mở rộng đối tượng được hưởng BHXH một lần.

“Như vậy, mức thu không tăng trong khi mức chi tăng dẫn đến các quỹ sớm mất cân đối là tất yếu”, Phó Tổng Giám đốc Bảo hiểm Xã hội Việt Nam nêu.

Cần giải pháp linh hoạt

Tại Hội thảo quốc tế về mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội: Kinh nghiệm quốc tế và giải pháp cho Việt Nam diễn ra ngày 29/3, nhiều chuyên gia cho rằng, để tăng diện bao phủ thì điều quan trọng là phải tăng cường giám sát việc tuân thủ đóng BHXH của các DN.

Ông Phạm Trường Giang nêu quan điểm, để tăng diện bao phủ BHXH, cần giao chỉ tiêu phát triển đối tượng BHXH phù hợp và gắn trách nhiệm với chính quyền địa phương để phát triển đối tượng tham gia BHXH. Bên cạnh đó cần tăng cường gắn kết chặt chẽ giữa cơ quan Thuế và BHXH.

Đồng thời gắn việc tham gia BHXH cho người lao động là một trong những điều kiện mà DN tiếp cận các chương trình ưu đãi của Nhà nước; xây dựng chính sách con tham gia BHXH, bố mẹ được hưởng lương hưu xã hội. Ngoài ra cần đơn giản hóa quy trình thủ tục tham gia và thụ hưởng chính sách; xóa bỏ rào cản về ranh giới hành chính, địa phương trong việc tham gia vào hệ thống BHXH.

Ông Chang-Hee Lê, Giám đốc Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) Việt Nam cho rằng, muốn mở rộng đối tượng tham gia BHXH, Việt Nam cần thêm nhiều chính sách thực hiện và thu hút hiệu quả hơn, bao gồm tăng cường thanh tra trong lĩnh vực BHXH, nhằm mở rộng diện bao phủ của BHXH. Đồng thời các cơ quan quản lý Nhà nước nên tiếp cận nhóm đối tượng DN nhỏ và vừa, lao động với hợp đồng ngắn hạn, và các DN gia đình phần lớn vẫn đang nằm ngoài hệ thống BHXH để tăng diện bao phủ.

Cũng tại Hội thảo Mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội: Kinh nghiệm quốc tế và khuyến nghị cho Việt Nam, Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam khẳng định tăng diện bao phủ BHXH là vấn đề cấp thiết, đỏi hỏi phải có sự phối hợp liên ngành chặt chẽ. Phó Thủ tướng Chính phủ yêu cầu tước mắt, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cần rà soát để có số liệu chính xác về số lượng người đang lao động, đã lao động hay đã nghỉ hưu, sau đó đối chiếu với các giải pháp quốc tế đã và đang thực hiện để tính toán, tìm giải pháp khả thi cho nước ta. Hơn nữa, cần phải kiểm tra để chấm dứt tình trạng hai sổ sách của DN như thừa nhận của các cơ quan quản lý hiện nay. Bên cạnh đó, Phó Thủ tướng yêu cầu cơ quan BHXH cần phải thay đổi hoạt động, cần phải coi người tham gia BHXH là khách hàng để phục vụ tốt hơn. Cùng với đó là, tiến hành các biện pháp toàn diện từ vận động, kiểm tra, thanh tra để người lao động thuộc diện đóng BHXH chủ động, tích cực tham gia BHXH.

“Cơ quan BHXH và cơ quan thuế phối hợp chặt chẽ trong công tác kiểm tra, thanh tra để kịp thời khắc phục tình trạng vi phạm, tiêu cực trong việc thực hiện BHXH tại DN. Đồng thời đẩy mạnh công tác truyền thông, phổ biến pháp luật để người lao động hiểu rõ quyền lợi của mình, khi đó, mỗi người lao động sẽ trở thành một “thanh tra gián tiếp” cung cấp thông tin cho cơ quan nhà nước nếu người sử dụng lao động không thực hiện trách nhiệm đóng BHXH”, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam yêu cầu.