Bộ Tài chính tăng cường quản lý, giám sát thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Ông Nguyễn Hoàng Dương – Phó Vụ trưởng Vụ Tài chính các ngân hàng và tổ chức tài chính

Vừa qua, Bộ Tài chính đã có cảnh báo về thị trường trái phiếu doanh nghiệp, để thêm thông tin cho các nhà đầu tư. Ông Nguyễn Hoàng Dương – Phó Vụ trưởng Vụ Tài chính các ngân hàng và tổ chức tài chính đã có cuộc trao đổi với Cổng TTĐT Bộ Tài chính liên quan đến nội dung trên.

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp thời gian qua phát triển rất nhanh. Ông đánh giá thế nào về sự phát triển của thị trường. Ông có lưu ý gì với các chủ thể tham gia mua, bán, phát hành trái phiếu doanh nghiệp?

Ông Nguyễn Hoàng Dương: Từ năm 2017 trở lại đây, thị trường trái phiếu doanh nghiệp có sự phát triển nhanh để đáp ứng yêu cầu huy động vốn của doanh nghiệp. Năm 2018, quy mô thị trường đạt 9,01% GDP, tăng 58% so với năm 2017 (6,29% GDP) và tăng gấp 3,5 lần so với năm 2015 (3,4% GDP). 10 tháng đầu năm 2019, thị trường trái phiếu doanh nghiệp tiếp tục tăng trưởng, quy mô thị trường tăng 28% so với cuối năm 2018, đạt tương đương 10,47% GDP dự kiến năm 2019. Sự phát triển của thị trường TPDN cho thấy bước đầu có sự dịch chuyển vốn huy động từ kênh tín dụng ngân hàng sang kênh phát hành trái phiếu, hướng tới việc phát triển cân bằng hơn giữa kênh thị trường vốn và kênh tín dụng ngân hàng nhằm giảm áp lực huy động cho kênh tín dụng ngân hàng theo chủ trương của Chính phủ.

Tuy nhiên, sự phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp vẫn còn một số hạn chế như: mặc dù phát triển nhanh nhưng quy mô còn nhỏ so với các cấu phần khác của thị trường vốn như thị trường TPCP (27,25% GDP năm 2018), thị trường cổ phiếu (71,9% GDP năm 2018); so với kênh huy động vốn tín dụng ngân hàng (dư nợ tín dụng năm 2018 đạt 131% GDP) và so với quy mô của các nước trong khu vực (thị trường trái phiếu doanh nghiệp các nước trong khu vực có quy mô đạt 20-50% GDP). Các doanh nghiệp vẫn chủ yếu phát hành theo phương thức riêng lẻ. Khối lượng trái phiếu ra công chúng có xu hướng tăng trong 2 năm gần đây nhưng vẫn chiếm tỷ trọng rất nhỏ (khoảng 3% tổng khối lượng phát hành). Bên cạnh đó, tính công khai, minh bạch cần phải tiếp tục được củng cố. Ngoài ra, một số doanh nghiệp phát hành và nhà đầu tư khi tham gia huy động vốn trên thị trường còn thiếu chuyên nghiệp, doanh nghiệp phát hành chưa hoàn toàn chấp hành đầy đủ quy định của pháp luật về công bố thông tin và quy trình phát hành, nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm đầu tư và khả năng phân tích đánh giá rủi ro.

Trước thực trạng này, đặt ra yêu cầu các chủ thể tham gia thị trường trái phiếu doanh nghiệp cần chuyên nghiệp hơn, tuân thủ đầy đủ hơn quy định của pháp luật. Cụ thể là:

Thứ nhất, đối với doanh nghiệp phát hành, cần tuân thủ đầy đủ quy định của pháp luật khi huy động vốn trái phiếu, công bố công khai thông tin về tình hình tài chính, mục đích huy động vốn từ phát hành trái phiếu cho nhà đầu tư.

Thứ hai, đối với nhà đầu tư, cần tiếp cận đầy đủ thông tin, phân tích và đánh giá kỹ các rủi ro có thể gặp phải khi mua trái phiếu.

Thứ ba, đối với tổ chức cung cấp dịch vụ, cần cung cấp đầy đủ thông tin cho nhà đầu tư, tư vấn cho doanh nghiệp phát hành tuân thủ đúng quy định của pháp luật khi phát hành trái phiếu.

Thứ tư, đối với cơ quan quản lý, cần tiếp tục rà soát để hoàn thiện khung khổ pháp lý nhằm tăng cường công khai, minh bạch và có đủ chế tài để quản lý giám sá hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp.

Theo ông những nhà đầu tư nào nên tham gia vào thị trường trái phiếu doanh nghiệp? Bộ Tài chính có khuyến nghị gì đối với các nhà đầu tư này?

Ông Nguyễn Hoàng Dương: Trái phiếu doanh nghiệp được phát hành theo nguyên tắc doanh nghiệp tự vay, tự trả, tự chịu trách nhiệm về hiệu quả sử dụng vốn và khả năng trả nợ.

Thông lệ các nước cho thấy, nhà đầu tư trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ là các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là những nhà đầu tư có kinh nghiệm đầu tư, có năng lực tài chính và khả năng đánh giá, phân tích rủi ro.

Do khả năng trả nợ của doanh nghiệp phụ thuộc rất lớn vào kết quả hoạt động sản xuất, kinh doanh, hiệu quả sử dụng nguồn vốn huy động nên các nhà đầu tư cá nhân cần rất thận trọng khi quyết định đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp. Trái phiếu doanh nghiệp, đặc biệt là trái phiếu phát hành theo hình thức riêng lẻ chỉ phù hợp với các nhà đầu tư tổ chức, còn nhà đầu tư cá nhân nếu mua trái phiếu thì phải am hiểu về tài chính, có khả năng phân tích rủi ro và dám chấp nhận rủi ro trong đầu tư. Theo đó, trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ không phù hợp với nhà đầu tư cá nhân nhỏ, lẻ.

Khi mua trái phiếu doanh nghiệp, các nhà đầu tư phải nắm được thông tin đầy đủ như: trái phiếu do doanh nghiệp nào phát hành, mục đích phát hành? có tài sản đảm bảo hay không có tài sản đảm bảo? cam kết của chủ thể phát hành đối với trái phiếu như thế nào? kỳ hạn và phương thức trả nợ gốc, lãi? tình hình tài chính của doanh nghiệp phát hành? Do đó, nhà đầu tư cá nhân không nên chỉ mua trái phiếu doanh nghiệp vì lãi suất cao mà không tìm hiểu kỹ về rủi ro có thể gặp phải khi đầu tư.

Trên thị trường có một số doanh nghiệp phát hành với lãi suất rất cao, đây có phải là trường hợp phố biến không, thưa ông?

Ông Nguyễn Hoàng Dương: Theo số liệu thống kê của HNX, trong 10 tháng đầu năm 2019, bình quân lãi suất phát hành trái phiếu doanh nghiệp là 9%/năm. Bình quân lãi suất phát hành TPDN tương đương với mức lãi suất phổ biến cho vay trung và dài hạn của hệ thống NHTM do NHNN công bố (9 - 11%/năm). Trong đó, 82% khối lượng trái phiếu có lãi suất dưới 11%/năm, 17% khối lượng có lãi suất từ 11% -13%, 0,9% khối lượng trái phiếu có lãi suất trên 13%/năm.

Có 2 doanh nghiệp phát hành trái phiếu với lãi suất cao mà báo chí có đề cập thời gian gần đây là các giao dịch riêng lẻ, cá biệt, không mang tính chất đại diện và không ảnh hưởng đến mặt bằng lãi suất huy động vốn từ phát hành trái phiếu của các doanh nghiệp. Các doanh nghiệp có tình hình tài chính tốt, độ tín nhiệm an toàn cao vẫn huy động với mức lãi suất phù hợp.

Chúng tôi có đi kiểm tra trường hợp doanh nghiệp bất động sản phát hành lãi suất trên 14%/năm thì thấy rằng đây là doanh nghiệp đang niêm yết trên Sở GDCK, trái phiếu huy động cho các dự án được đánh giá là an toàn và có khả năng sinh lời. Nhà đầu tư bao gồm quỹ đầu tư chuyên nghiệp và một nhóm nhà đầu tư cá nhân có khả năng đánh giá được rủi ro đầu tư. Đến nay, doanh nghiệp này thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của trái phiếu. Đối với doanh nghiệp báo chí có phản ánh phát hành lãi suất ở mức 20%/năm, chúng tôi đã rà soát và đề nghị doanh nghiệp, tổ chức tư vấn phát hành báo cáo thì lãi suất 20%/năm là mức lãi suất trần, lãi suất cụ thể được tính theo từng kỳ trả lãi (hàng tháng) và theo với lãi suất huy động tiền gửi tiết kiệm của 2 ngân hàng thương mại nhà nước cộng với độ lệch, theo tính toán thì lãi suất cho kỳ trả lãi đầu tiên khoảng trên 11%/năm.

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển nhanh thì sẽ có thể phát sinh những rủi ro gì? Bộ Tài chính có những giải pháp gì để hạn chế rủi ro?

Ông Nguyễn Hoàng Dương: Với đặc thù trái phiếu doanh nghiệp là công cụ nợ do doanh nghiệp phát hành theo nguyên tắc tự vay, tự trả, tự chịu trách nhiệm về hiệu quả sử dụng vốn và khả năng trả nợ, mà khả năng trả nợ của doanh nghiệp phụ thuộc rất lớn vào tình hình tài chính và kết quả kinh doanh, nên nhà đầu tư cần phải cân nhắc, đánh giá được rủi ro trước khi quyết định mua trái phiếu.

Rủi ro nhà đầu tư trái phiếu doanh nghiệp có thể gặp phải là: doanh nghiệp không thực hiện được các điều kiện, điều khoản của trái phiếu, không thanh toán đầy đủ, đúng hạn gốc, lãi trái phiếu; doanh nghiệp không thực hiện cam kết với nhà đầu tư về mua lại trái phiếu trước hạn...

Rủi ro khác có thể xảy ra là các doanh nghiệp, chủ thể phát hành và tham gia thị trường sử dụng các biện pháp nghiệp vụ để điều chuyển dòng tiền để tránh các giới hạn an toàn theo quy định của pháp luật chuyên ngành hoặc phục vụ các mục tiêu có lợi của doanh nghiệp. Điều này trở nên phức tạp đối với thị trường tài chính ngày càng phát triển. Do đó, cần thiết phải tăng cường cơ chế giám sát nhất là giám sát liên thông giữa thị trường tiền tệ, tín dụng và thị trường vốn.

Để hạn chế rủi ro cho cả doanh nghiệp phát hành, nhà đầu tư mua trái phiếu doanh nghiệp, Bộ Tài chính đã tăng cường quản lý giám sát đối với thị trường trái phiếu doanh nghiệp; chủ động đào tạo, phổ biến quy định pháp luật về phát hành trái phiếu doanh nghiệp; chủ động thông tin tuyên truyền về thị trường trái phiếu doanh nghiệp và khuyến nghị nhà đầu tư. Chúng tôi đang tổ chức tuyên truyền phổ biến Nghị định cho doanh nghiệp phát hành, nhà đầu tư, các tổ chức cung cấp dịch vụ trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp.

Trước sự tăng trưởng nhanh của thị trường trái phiếu doanh nghiệp trong 10 tháng đầu năm 2019, Bộ Tài chính đã phối hợp chặt chẽ với NHNN, yêu cầu UBCKNN tăng cường quản lý giám sát hoạt động phát hành, đầu tư, phân phối, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp đối với các đối tượng quản lý; tổ chức đoàn kiểm tra về việc triển khai quy định của Nghị định số 163 về phát hành trái phiếu doanh nghiệp và có văn bản chấn chỉnh tới từng doanh nghiệp phát hành và tổ chức cung cấp dịch vụ.

Bộ Tài chính cũng đã thường xuyên cung cấp thông tin trên các phương tin thông tin đại chúng về trái phiếu doanh nghiệp, trong đó khuyến nghị cụ thể doanh nghiệp phát hành phải tuân thủ quy định pháp luật trong phát hành trái phiếu doanh nghiệp, nhà đầu tư cần cân nhắc kỹ về các rủi ro có thể có khi đầu tư trái phiếu doanh nghiệp, đặc biệt lưu ý nhà đầu tư cá nhân hết sức thận trọng khi đầu tư trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ, đây là loại hình không phù hợp với nhà đầu tư cá nhân không có khả năng phân tích, đánh giá rủi ro.

Hiện nay, Bộ Tài chính đang rà soát, đánh giá về cơ chế chính sách liên quan đến phát hành, giao dịch, cung cấp dịch vụ về trái phiếu doanh nghiệp để có kiến nghị điều chỉnh nhằm tăng cường quản lý giám sát, đảm bảo thị trường vận hành minh bạch, hiệu quả.

Trên cơ sở quy định tại Luật Chứng khoán sửa đổi và Luật Doanh nghiệp sửa đổi, sẽ hoàn thiện khung pháp lý về phát hành trái phiếu doanh nghiệp theo cả 2 phương thức ra công chúng và riêng lẻ theo hướng: Đối với phát hành ra công chúng gắn với bắt buộc xếp hạng tín nhiệm và niêm yết, giao dịch trên TTCK; Đối với phát hành riêng lẻ, quy định đối tượng phát hành và giao dịch là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp như thông lệ quốc tế.

Xin cảm ơn ông đã có cuộc trao đổi.