Bảo hiểm thất nghiệp: Ai được, ai mất?

Số lượng người tìm việc ở các trung tâm giao dịch việc làm ngày càng tăng cao Ảnh: X.THẢO

	Thực tế đến thời điểm này, quỹ BHTN vẫn còn dư 14.638 tỷ đồng. Trong khi cả năm 2011 chỉ chi trả hết khoảng hơn 1.000 tỷ đồng. Vậy nên, tình trạng vỡ quỹ BHTN là không thể xảy ra.
	Ông Lê Quang Trung, Phó Cục trưởng Cục Việc làm

Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội cho biết số người đăng ký BHTN đang gia tăng một cách bất thường. Sự gia tăng này có nhiều nguyên nhân: kinh tế khó khăn, DN giải thể hoặc thu hẹp sản xuất, thay đổi cơ cấu lao động đặc biệt là tình trạng thất nghiệp “ảo” nhằm trục lợi BHTN. Ước tính khoảng 10% số lượng người đăng ký thuộc diện thất nghiệp “ảo”.

Bà Đỗ Thị Xuân Phương, Phó Tổng giám đốc Bảo hiểm xã hội Việt Nam cho biết, theo quy định, mức đóng BHTN với người sử dụng lao động là 1%, NLĐ là 1% và Nhà nước hỗ trợ 1%. NLĐ chỉ cần đóng đủ 12 - 36 tháng là được hưởng trợ cấp thất nghiệp 3 tháng.

Do mức đóng rất thấp nên nhiều NLĐ không thất nghiệp vẫn đăng ký để được hưởng trợ cấp thất nghiệp. Thậm chí có trường hợp NLĐ đã chấm dứt việc làm ở DN này nhưng một thời gian ngắn lại tiếp tục trở lại DN đó làm việc, hoặc làm việc tại DN khác, nhưng vẫn được thanh toán BHTN. Lại có trường hợp NLĐ và DN cùng thỏa thuận với nhau ra quyết định nghỉ việc cho NLĐ nhằm hưởng trợ cấp thất nghiệp nhưng trên thực tế NLĐ vẫn làm việc, hưởng lương.

Như vậy, cả DN và NLĐ đều có lợi. DN không phải đóng bảo hiểm xã hội, BHTN cho NLĐ, còn NLĐ vẫn được hưởng lương và trợ cấp thất nghiệp. Chính vì những kẽ hở này mà thời gian qua, không ít lao động xin nghỉ việc “ảo” để trục lợi BHTN.

Khó khăn là khi NLĐ tới đăng ký thủ tục hưởng trợ cấp thất nghiệp, các cơ quan chức năng không có biện pháp xác minh các trường hợp nộp hồ sơ có thực sự đang thất nghiệp hoặc không xin được việc hay không và khái niệm thất nghiệp cũng không rõ ràng. Điều đáng lo hơn là do chính sách quy định khi NLĐ đóng BHTN đủ thời gian quy định thì sẽ được hưởng trợ cấp thất nghiệp, nên giờ đây ngoài nguyên nhân lương thấp, chế độ không đảm bảo thì NLĐ còn “nhảy” việc để được “lĩnh” tiền BHTN...

Ai được lợi?

Thực tế cho thấy, các DN phá sản thường nợ đọng bảo hiểm xã hội, BHTN, nên chính những lao động trong các DN thực sự thất nghiệp lại không được hưởng chính sách do không đủ hồ sơ. Trong khi các đối tượng khác lại lạm dụng được chính sách.

Theo ông Điều Bá Được - Trưởng ban Chính sách thực hiện bảo hiểm (Bảo hiểm xã hội Việt Nam): Có đến hơn 90% các đơn đăng ký hưởng BHTN đều chọn mục tự tìm việc làm. Bởi vấn đề mà NLĐ quan tâm không phải là được đào tạo nghề để tìm việc mà là được nhận bao nhiêu tiền. Hầu hết tình trạng trốn đóng BHTN cho lao động chủ yếu ở các DN vừa và nhỏ, không có “vai vế” trong xã hội. Họ cũng “yên tâm” không sợ cơ quan chức năng truy thu về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế bởi tất cả lao động này đều thuộc diện hợp đồng ngắn hạn hoặc “đang trong thời gian thử việc”.

Trong khi đó, đối với hành vi vi phạm của DN, cơ quan chức năng chỉ xử phạt vi phạm hành chính ở mức thấp (tối đa không quá 30 triệu đồng) nên không đủ sức răn đe. Đến nay, Cục Việc làm (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) cơ quan quản lý BHTN vẫn chưa có một thống kê cụ thể về số lượng và các dạng hành vi trục lợi BHTN. Với các hành vi trục lợi như hiện nay thì BHTN vốn là chỗ dựa khi rủi ro của NLĐ sẽ nhanh chóng trở thành nơi để nhiều người trục lợi kiếm chác. Nếu không kiểm soát được tình trạng trục lợi BHTN như hiện nay số tiền thất thoát là rất lớn và gây thiệt thòi cho những NLĐ bị rủi ro thực sự.

Trả lời báo chí, ông Nguyễn Thanh Hoà - Thứ trưởng Bộ Lao động- Thương binh và Xã hội cho rằng: Nguyên nhân dẫn đến tình trạng thất nghiệp ảo là quy trình thực hiện chi trả BHTN còn quá lòng vòng và phức tạp. Các quy định về thời gian đăng ký thất nghiệp chưa hợp lý. Quy định về thời gian đóng BHTN hiện cũng không còn phù hợp, vì NLĐ dễ lợi dụng để hưởng trợ cấp thất nghiệp. Vì thế, để ngăn chặn tình trạng thất nghiệp ảo, trước tiên phải soi xét lại các quy định liên quan đến BHTN.

Ngoài ra, việc quy định các đơn vị thuộc đối tượng tham gia BHTN phải có từ 10 NLĐ trở lên chưa thể hiện được sự công bằng đối với đơn vị có 9 NLĐ và những NLĐ làm việc trong các DN nhỏ (dễ mất việc hơn các DN vừa và lớn). Vì thế, việc cần làm là nên quy định tất cả các đơn vị, cá nhân có thuê mướn NLĐ làm việc thường xuyên đều được tham gia BHTN.

Xuân Thảo