Giám đốc Trung tâm Bồi Dưỡng nghiệp vụ báo chí-hội nhà báo Việt Nam Đinh Thị Thúy Hằng: Nhà báo phải tư duy lại cách làm báo

Rõ ràng là ngày nay công chúng ít đọc báo giấy và mọi người thích đọc báo trên điện thoại di dộng và các thiết bị cầm tay khác. Điều này cũng khiến số lượng phát hành của các cơ quan báo giấy bị sụt giảm. Các cơ quan báo chí đã phải thay đổi mô hình kinh doanh, cần xem độc giả của mình ở đâu thì đến với họ, có thể qua các trang web, các trang mạng xã hội.

Sự thay đổi của báo chí còn thể hiện ngay ở hình thức thể hiện của báo chí. Độc giả giờ không muốn đọc nhiều chữ mà muốn đọc một tác phẩm có sự trình bày bắt mắt, cần ngắn gọn, rõ ràng, kết hợp với nhiều phương thức đưa tin như: Hình ảnh, clip, âm thanh, infographic… trong cùng một tác phẩm báo chí. Công nghệ thông tin cũng cho phép các cơ quan báo chí chuyển tải nội dung đa nền tảng khác nhau, trên báo giấy, trên mạng, qua các clip âm thanh và hình ảnh, từ đó mới thu hút được độc giả.

Hiện nay, nhà báo muốn tác phẩm của mình được lan tỏa đến với bạn đọc, tác động đến với công chúng thì bản thân nhà báo cũng phải làm công việc chuyển tải, mà không chỉ dựa vào cơ quan báo chí sẽ làm việc đó. Trên trang mạng xã hội, có một số cá nhân có hàng trăm, hàng nghìn người theo dõi. Những gì họ viết ra có thể có tác động lớn hơn so với một số báo, tạp chí đang tồn tại. Vì vậy, việc cần thiết hiện nay là nhà báo phải tư duy mới về cách làm báo, họ không chỉ hoàn thiện tác phẩm của mình là hết, mà họ cần phải đầu tư để làm cho bài báo đến được với độc giả. Chính bản thân mỗi nhà báo, mỗi phóng viên phải quảng bá, phải đưa bài báo đến với độc giả của mình bằng cách share link lên các trang mạng xã hội như facebook, instagram… nơi có độc giả của mình.

Xu hướng mới của báo chí hiện nay là sự phát triển của mô hình tòa soạn báo chí đa nền tảng. Đây là hướng đi của báo chí hiện đại trên thế giới và tại Việt Nam. Chính vì vậy mà ngày càng nhiều cơ quan báo chí đòi hỏi các nhà báo của mình phải trở thành các nhà báo đa năng, có nghĩa là các nhà báo cần phải nắm bắt được các kỹ năng của tất cả các loại hình báo chí: Viết, quay, chụp, dựng clips báo điện tử và biết cả các phương pháp làm báo trên nền thiết bị mới như máy tính bảng, điện thoại thông minh… Trước xu thế phát triển báo chí hiện đại, báo chí đa phương tiện, một nhà báo cần phải là người làm được nhiều việc, không chỉ viết cho báo in, mà còn có thể viết cho báo điện tử, báo phát thanh và truyền hình. Nhà báo cần có sự tinh nhuệ để xử lý thông tin cho các kênh truyền thông.

Trong bối cảnh báo chí truyền thông số, gần như mỗi tài khoản facebook trở thành một “tòa soạn” và mỗi người dùng facebook đều trở thành một nhà báo công dân. Tự do bình luận, viết, nói trên chính “tòa soạn” của mình. Ý kiến của bà về vấn đề này như thế nào?

Mạng xã hội đã tạo ra một công cụ hữu hiệu cho công chúng được viết ra và đăng tải những suy nghĩ của riêng mình về một vấn đề nào đó họ quan tâm. Thực tế cho thấy, dư luận của công chúng trên mạng xã hội có ảnh hưởng đến các quyết định chính sách của nhà nước. Đây cũng là một yếu tố quan trọng của một xã hội dân chủ.

Những thay đổi này đang dẫn đến việc hình thành các khái niệm mới như công chúng chủ động, truyền thông đa chiều... Điều đó buộc báo chí phải nhanh chóng thay đổi theo hướng kết nối xã hội để lấy lại vị thế chủ đạo, thu hút độc giả.

Bản thân mỗi người làm báo cũng phải nhận thức rõ công nghệ số đã làm thay đổi phương thức đưa tin. Báo chí không còn đặc quyền trong vai trò “người gác cổng” thông tin cho công chúng vì bản thân công chúng cũng đã trở thành người đưa tin và xuất bản tin của mình. Công chúng có thể sử dụng mạng xã hội để tìm kiếm những thông tin mà họ muốn biết. Chính vì thế, báo chí cần phát huy vai trò định hướng xã hội, sử dụng mạng xã hội để truyền các thông tin chính xác đến với công chúng.

Có ý kiến cho rằng, báo chí trong môi trường công nghệ số, xét cho cùng còn phụ thuộc ở kĩ năng của cá nhân người làm báo. Theo đó, một nhà báo hiện đại phải có đủ kỹ năng vừa biết viết, biết chụp, biết quay, biết sử dụng đồ họa, thậm chí biết cả lập trình?

Những tiện ích của công nghệ là vô cùng quan trọng nhưng không thể thay thế được công việc của người làm báo. Nhà báo vẫn cần đến tận hiện trường để đưa tin, vẫn phải đảm bảo được tính thời sự, chân thực, khách quan của thông tin từ đó mới mang đến những thông tin hữu ích cho xã hội.

Điểm khác biệt là công nghệ giúp cho báo chí có thể mở ra các kênh thông tin khác nhau trong cũng một tòa soạn nên nhà báo cần phải biết nhiều kỹ năng để thích ứng với môi trường làm báo mới. Nếu không thay đổi, báo chí truyền thống sẽ khó bền vững bởi công nghệ thay đổi có thể tiêu diệt một ngành kinh doanh. Ví dụ như từ khi có máy ảnh kĩ thuật số thì các hãng sản xuất phim chụp ảnh đã hầu như biến mất; công việc bưu điện không còn là việc chuyển thư viết tay vì mọi người sử dụng thư điện tử. Tương tự như vậy, công chúng sẽ ít ngồi trước màn hình để xem tivi hoặc đọc báo giấy. Do đó, nhà báo và cơ quan báo chí cần phải hiểu rõ sự thay đổi của công chúng.

Trên thế giới đã xuất hiện thêm khái niệm “Mojo” (nhà báo di động). Mojo đòi hỏi một nhà báo đa năng: Quay phim, chụp hình, soạn tin, biên tập, đọc tiếng; hoặc tiến xa hơn nữa là dàn trang, vẽ đồ họa, dựng hình, kết nối viễn thông… Mojo sử dụng điện thoại để thường xuyên kết nối với độc giả cùng đồng nghiệp của mình mọi lúc mọi nơi. Đây là xu thế mới và hiện đang phát triển mạnh mẽ về cách thức làm báo trên thế giới.

Việc làm báo trong tác động của cuộc cách mạng công nghệ 4.0 cũng tạo ra một mối lo về sự mất việc của nhiều nhà báo, phóng viên có thể bị thay thế bằng máy móc. Bên cạnh đó cũng là thách thức đối với việc đào tạo các cơ sở đào tạo báo chí phải thay đổi để theo kịp được với xu hướng. Ý kiến của bà về vấn đề này?

Nếu một nhà báo mà có đủ khả năng để đảm nhận được nhiều phần việc của các nhà báo khác như quay phim, chụp ảnh, đồ họa, thiết kế thì tất nhiên những nhà báo không theo kịp với xu thế có thể sẽ bị gạt ra ngoài. Tại một số tòa soạn trên thế giới, “nhà báo người máy” (robot journalist) đã được đưa vào sử dụng. Ví dụ Hãng thông tấn Press Asociation của Anh đưa “nhà báo người máy” vào hoạt động từ năm 2016, mỗi tháng đã sản xuất được 30.000 tin một tháng.

Công nghệ truyền thông đã có những tác động tích cực đến quy trình sản xuất thông tin của cơ quan báo chí và người làm báo, tuy nhiên những yêu cầu của nghề báo như có vốn kiến thức rộng, hiểu về luật pháp, đạo đức, đặc biệt vai trò của báo chí luôn là những phẩm chất nền tảng đổi với nghề báo.

Cũng như các cơ quan báo chí, các cơ sở đào tạo báo chí cũng gặp những thách thức trong việc thay đổi phương thức và nội dung giảng dạy phù hợp với sự phát triển của đời sống báo chí và yêu cầu của xã hội. Điều này đòi hỏi phải thay đổi giáo trình giảng dạy, cập nhật công nghệ làm báo mới trong đào tạo. Muốn vậy, giảng viên báo chí vừa phải có năng lực nghiên cứu khoa học, tổng kết thực tiễn tốt, vừa phải có năng lực và phẩm chất cũng như đam mê hành nghề báo chí - truyền thông.

Xin cảm ơn bà!