Xuất khẩu: Nhìn lại và đi tới - Bài 2: Nông sản thắng lớn - Trụ đỡ của xuất khẩu 2023

Sầu riêng là mặt hàng có đóng góp lớn vào kết quả xuất khẩu ấn tượng của ngành nông nghiệp trong năm 2023. Ảnh: ST

Tiếp tục là trụ đỡ của nền kinh tế

Mặc dù không đạt được mục tiêu xuất khẩu nông lâm thủy sản 54 tỷ USD của năm, song năm 2023 là năm thặng dư thương mại toàn ngành nông nghiệp cao nhất trong những năm gần đây và chiếm trên 42,5% xuất siêu cả nước. Trong bối cảnh gặp nhiều khó khăn, thách thức, đặc biệt là về thị trường xuất khẩu lâm sản và thủy sản, nhưng năm 2023 tăng trưởng GDP toàn ngành nông nghiệp ước đạt 3,83%, cao nhất trong nhiều năm gần đây. Nông nghiệp tiếp tục khẳng định vị thế quan trọng, là trụ đỡ của nền kinh tế, bảo đảm vững chắc an ninh lương thực, các cân đối lớn của nền kinh tế và góp phần ổn định kinh tế vĩ mô.

Theo đó, kim ngạch xuất khẩu toàn ngành đạt trên 53 tỷ USD, thặng dư thương mại toàn ngành đạt trên 11 tỷ USD. Đây là mức cao nhất trong những năm gần đây và chiếm trên 42,5% xuất siêu cả nước.

Đến thời điểm này, ngành nông nghiệp đã có 6 mặt hàng có giá trị xuất khẩu đạt trên 3 tỷ USD, gồm: cà phê, gạo, rau quả, hạt điều, tôm, gỗ và sản phẩm gỗ. Năm nay, xuất khẩu nông, lâm, thủy sản có sự phân hóa mạnh giữa các nhóm ngành, sản phẩm. Đáng chú ý, không chỉ phá vỡ kỉ lục về kim ngạch xuất khẩu, giá xuất khẩu bình quân một số nông sản chính cũng vượt nhiều kỉ lục trước đó như: gạo tăng 17,3%; chè tăng 8,7%; cà phê tăng 11,9%...

Là mặt hàng liên tiếp phá vỡ kỉ lục, đánh giá về xuất khẩu gạo trong năm 2023, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hoàng Trung cho biết, trong những năm qua, dù diện tích trồng lúa giảm nhưng sản lượng và chất lượng lúa gạo Việt Nam ngày càng khẳng định được vị thế trên thị trường. Gạo Việt Nam đã được cộng đồng quốc tế công nhận là một trong những loại gạo ngon nhất thế giới, đáp ứng được các điều kiện an toàn thực phẩm. Sản lượng lúa trung bình một năm của Việt Nam đạt 43-45 triệu tấn, tương đương khoảng 26-28 triệu tấn gạo, trong đó khoảng 20 triệu tấn gạo tiêu thụ trong nước, phần còn lại dành cho xuất khẩu.

11 tháng năm nay, Việt Nam đã xuất khẩu 7,8 triệu tấn gạo, thu về 4,4 tỷ USD. Đây là những con số kỷ lục, cao nhất kể từ năm 1989 trở lại đây và dự kiến sẽ còn tiếp tục tăng trong thời gian tới. Còn theo ông Đỗ Hà Nam, Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), năm 2023, có thể nói là một năm thành công đối với ngành gạo và là năm mà ngành lúa gạo Việt Nam xác lập 2 kỷ lục mới đó là giá lúa gạo xuất khẩu của Việt Nam cao chưa từng có trong lịch sử ngành hàng. Thứ hai là sản lượng gạo xuất khẩu lập đỉnh 8 triệu tấn, ước đến cuối năm 2023, dự báo ngành hàng gạo sẽ cán mốc 5 tỉ USD. “Đây là năm đầu tiên Việt Nam xuất khẩu được 8 triệu tấn gạo”, Phó Chủ tịch Hiệp hội VFA nhấn mạnh.

Nâng cao chất lượng để tận dụng hết các lợi thế

Không chỉ gạo, mà nhiều loại rau, củ, quả của Việt Nam đang phá vỡ “lời nguyền” được mùa mất giá. Thậm chí, nhiều sản phẩm nông nghiệp Việt Nam đang ngày càng được thế giới ưa chuộng, ghi nhận những con số xuất khẩu ấn tượng trong năm. Là “ngôi sao sáng” của xuất khẩu trong năm 2023, có thể nói rau quả là nhóm hàng ghi nhận sự tăng trưởng xuất khẩu cao nhất của toàn ngành nông nghiệp thời gian qua. Giá trị xuất khẩu ngành hàng này đến nay đã vượt kỷ lục lịch sử kim ngạch 3,81 tỷ USD của năm 2018. Hiệp hội Rau quả Việt Nam dự báo xuất khẩu rau quả năm 2023 dự kiến sẽ đạt khoảng 5,5-5,6 tỷ USD. Đây là mức kỷ lục của ngành hàng này từ trước tới nay. Trung Quốc vẫn là thị trường đứng đầu nhập khẩu rau quả Việt Nam, chiếm tỷ trọng 66%, tiếp đến là Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản…

Hội nhập quốc tế mở ra nhiều cơ hội thúc đẩy xuất khẩu các mặt hàng nông sản chủ lực nhờ cắt giảm thuế quan như các mặt hàng gạo, cà phê, hạt tiêu, điều thủy sản, rau quả. Nông thuỷ sản Việt Nam có nhiều cơ hội lựa chọn thị trường, đối tác phù hợp, có nhiều lợi thế hơn trong thương mại. Bên cạnh đó, với những lợi thế về nông nghiệp và điều kiện tự nhiên, nông sản Việt Nam có những thế mạnh nhất định để cạnh tranh trên thị trường thế giới với nông sản xuất khẩu.

Hiện Việt Nam đã ký hiệp định thương mại tự do (FTA) với hơn 60 thị trường, trong đó có các đối tác kinh tế lớn như: Trung Quốc, Liên minh châu Âu (EU), Hàn Quốc, Nhật Bản, Anh, Nga... Nhờ đó, Việt Nam đã trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị nông sản toàn cầu, nằm trong nhóm 15 quốc gia xuất khẩu nông sản lớn nhất thế giới và đứng thứ 2 trong khu vực Đông Nam Á.

Theo đánh giá của Bộ Công Thương, Hiệp định thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA) đã và đang mở ra cánh cửa lớn cho nông sản Việt thâm nhập sâu vào thị trường EU. Cụ thể, đối với mặt hàng gạo, Việt Nam đang có lợi thế cạnh tranh rất lớn so với các quốc gia xuất khẩu gạo khác như Campuchia, Thái Lan, Ấn Ðộ nhờ ưu đãi thuế quan từ EVFTA. Cũng nhờ EVFTA, Việt Nam được xóa bỏ đến 94% các dòng thuế cho rau quả (trước đó có thuế suất 10-20%), tạo lợi thế cạnh tranh so với Thái Lan và Trung Quốc.

Ngoài ra, Hiệp định Ðối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự do Việt Nam và Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland (UKVFTA), Hiệp định Ðối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP)… cũng tạo ra nhiều lợi thế cho hàng nông sản Việt Nam. Trong đó, Hiệp định UKVFTA đã giúp tăng lợi thế đi trước của hàng hóa Việt Nam so với các nước ASEAN do nhiều mặt hàng nông sản của ASEAN cũng tương đồng với Việt Nam nên khi thực hiện cam kết trong UKVFTA thì hàng hóa của Việt Nam sẽ có sự cạnh tranh rõ rệt về giá.

Để tiếp tục giữ vững được thị trường xuất khẩu cũng như tận dụng được những lợi thế do các FTA mang lại, nông sản Việt Nam cần đáp ứng được các yêu cầu tiêu chuẩn chất lượng xuất khẩu ngày càng cao. Trong thời gian tới, thị trường tiêu dùng hàng nông sản sẽ ngày càng hướng đến các sản phẩm tiết kiệm năng lượng, thân thiện môi trường, trách nhiệm xã hội đòi hỏi các sản phẩm nông, lâm, thủy sản được khai thác hợp lý, từ đó đưa ra các tiêu chuẩn tương ứng về nguồn gốc sản phẩm như thủy sản, rau quả, gỗ...

Bên cạnh đó, các quốc gia và người tiêu dùng trên thế giới đang đặt mục tiêu phát triển bền vững, giảm phát thải carbon. Nông sản Việt Nam đối mặt với nguy cơ chịu mức thuế đối với sản phẩm có mức phát thải lớn. Đây cũng là một trong những thách thức với xuất khẩu nông sản Việt Nam trong khi hệ thống truy xuất nguồn gốc, quản lý khai thác chưa được thực hiện bài bản, nhiều doanh nghiệp nông nghiệp bắt đầu quá trình đổi mới để thích ứng được với bối cảnh mới. Ngoài ra, nông sản cũng sẽ đối mặt với nhiều rào cản thương mại, chính sách nhập khẩu của các nước với những yêu cầu khắt khe về chất lượng và an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, bảo vệ môi trường, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng yêu cầu thực hiện các cam kết quốc tế về môi trường và xã hội.

(Bài cuối: Chủ động trước cơ hội và rủi ro từ thị trường)